discursus…

…og her er føredraget frå seminaret sist laurdag (lansering av eit skrift i høve fødselsdagen); prega av at det skullel vere ei muntleg form. Innhaldet vil nok verke kjent – for «bestillinga» var ei oppsummering av det eg lenge har meint er viktig for tida – og framtida…

LANSERINGSSEMINARET, 20/9 -08. ST DOM.:”NOVA DICERE NOVO MODO”

1. Nyformulering av posisjonane:

Kjære vener! For å skræme litt liv i leiren på slutten av ein lang føredragsdag og for å antyde kva slags mental profil eg passerer denne milepelen med, vil eg velje som moto for det eg no seier, eit motto frå ein med-dominikanar, ein med-frater, mottoet til frater Girolamo Savonarola: ”Nova dicere novo modo”; Å seie nye ting på ein ny måte-.

Dert dreiar seg sjølsagt ikkje om å forkynne nye sanningar; openberringa er avslutta, depositum fidei (trusskatten) er definert. Det dreiar seg om den ”trua som éin gong for alle er overgjeven til dei truande” (Judas brev). ’Novo dicere novo modo’ vil heller seie at dei gitte sanningane må bli som nye, som om dei blir giitt på ny!. Det dreiar seg om underkommuniserte sanningar, om ein annan måte å tillempe/å anvende trussanningane på.

Det handlar om (for det fyrste): Novo MODO: Vi må gjere trua gjeldande, tale (dicere), med større frimod! På offensiven, i forkjøpet. For lenge har sekulær/sekularistisk tennkjing sett dagsordennen, sett agendaen, gitt tonen. Teologiske ytringar, teologalt språk har fått lov å pipe frå skammekroken. No vil vi vere med å sette premissane. Ingen er tent med kujoneringa, med teologiens servilitet. Tonen må bli ”frekkare” og lystigare. For å seie det med Torbjørn Egners Lofitvise og Lofot-torsk: ”Nå er jeg selv blitt stor og slem/nå er det meg som spiser dem”. Berre tenk på Jesus; han kunne seie om Herodes: ”Den reven…” Og Paulus –som rett nok angra pliktskuldigst, men neppe eigentleg, då han snakka til øvstepresten: ”Gud skal slå deg, din kalka vegg”: (ikkje at vi skal eksellere i skjellsord og rølp; berre ha litt bedre trøkk og humør på teologien og trua sine vegner. See?)

Eg er heller ikkje ute etter maktspråk og truslar av reint verdsleg karakter. Ingen veg tilbake til kristen/katolsk dominans av samfunnet, for all del! Men vi treng å finne tilbake til ei indre makt i orda; at vi talar md ”exousia” og ikkje som dei vanlege skriftlærde av alle fag og disiplinar. Tenk på at han som stod på ein fjellskrent i Gallilea med tolv unge , men forhutla menn, sa: ”Eg har fått all makt i himmelen og på jorda”(Matt 28, 18-20)! Motet til å vere liten og å vere myndig på same tid – det er det eg etterlyser. See?

Så langt om måten /om modus; men det handlar altså og mest om innhaldet; NOVA dicere. Eg vil, teolgisk, nyformulere fylgjande:

2. Nyformulering av civitas/polis:

Teologien, talen om Gud, Guds ting, føregår i eit offentleg rom, i polis, i civitas; både i kyrkja og i storsamfunnet. Difor må vi tenkje nytt, snakke nytt, nova dicere, også om det politiske, om polis/civitas. ’Politikk’ er jo læra om livet i ’polis’, i byen..
Då plederer eg for eit farvel til einskapskulturen – i alle variantar. Det er ikkje lenger muleg å rekne med eit tett samanfall mellom ein verdifellesskap og eit geografisk område, som ein nasjon. Verda er i demografisk endring, folk flyttar, folkeslaga vandrar, grenser er ikkje grenser lenger. Nasjonen er ikkje den viktigaste verdi-fellesskapen, vil eg seie. Alt har si tid – også nasjonalstaten og einskapskulturen. Nasjonen vil sjølsagt framleis spele ei rolle, også verdimessig, men ikkje med den same, nesten religiøse devosjonen som før.

Innan landegrensene bør ein i midre grad strebe etter å konstruere, for ikkje å seie re-konstruere ein einskapskultur, som å utvikle og berike det sivile samfunnet. Meir og meir vil vi våge å erkjenne og utvikle det vi alt ser og lever: At vi referer oss, verdimessig, til underkulturar, til sub-kulturar, i storsamfunnet. Vi er kanskje norske på 17.mai – på ein diffus måte – men elles er vi kristne, katlolikkar, pinsevener, muslimar, jødar, humanetikarar, nynorskfolk, samar, sunnmøringar o s v..Vi treng å erkjenne at vi har og må ha mange ’samfunn i samfunnet’. Eg plederer ein meir kommunitaristisk polis, ein kommunitaristisk samfunnsmodell.

Ingen kan definere seg sjølv berre individualistisk, vi treng referanse til eit kollektiv; då blir det nasjonae for spinket for meg.

Dette inneber også at vi ikkje lnger må drøyme om at t d kristne verdiar, kristen etikk, skal kunne an-nammast av alle eller påtvingast alle. Kristen etikk for kristne menneske! Eit kristent liv som dåpsliv, utfrå Jesu bod, frå den apostoliske parenesen. (”NB: Også: Alt som er ære verdt..)- Kristen etikk er dåpsetikk, ein kyrkjeleg etikk. Sjølsagt skal ein ikkje nekte nokon å anta og etterleve kristen etikk; ”den som ikkje er mot oss, er med oss”, er logikken her. Ei slik haldning vil verke avslappande både på truande og ikkje-truande, i tydinga mindre på tuppa, midre tens, mindre pompøs..

Dette fører oss over til ei:

3. Nyformulering av ’det allmene’.

Teologien og trua må ta tilbake sin plass i ’det allmenne’. Lenge har ein tenkt at det er det sekulære som er det allmenne, det vanlege, det universelle, det alle har felles, det alle kan forså. Det er ei tilsniking og ei anmassing, syns eg. Det handlar om overtrua på at ein abstrakt, rasjonalistisk terminologi skal kunne erstatte dei spesifikke tradisjonane, særleg dei religiøse tradisjonane, og deira ”språk”. Det resulterer i eit språk for etikk og verdiar, for livstolking og ritual som blitr eit verkeleg ”Kanaans språk”, eit språk for eliten, eit akademisk språk eller eit departementalt/politisk språk, kort sagt eit meir keisamt språk, utan kraft til å formulere dei sterke tinga i menneskelivet. (jfr ”Syningsromet”).

Som eg var inne på i innleiinga: Både historisk og aktuelt/globalt er religiøs terminologi eit meir kjent og brukt kommunikasjons-språk enn dei nylaga, nøytrale ekspert-orda! (jfr ’etter vanleg tidsrekning’). Ord frå den religiøse tradisjonen har ein breiare og ’feitare’ apell enn rent filosofiske og ’nøytrale’ ord. Anten dei vekkjer motstand eller tilsutning. I samanlikning er den reint ”rasjonelle diskursen ”tørr og gørr”.

Sjølv ein intellektuell som Jürgen Habermas, sjølve vernehelgenen for den ’allemenne diskursen”, ”den offentlege samtalen”, har revcurdert sine posisjonar. Kanskje p g a dialogen med sin intellektuelle landsmann, Josef Ratzinger, alias pave Benedikt den XVI? Fyrst innrømer han det religiøse fenomenet si deltaking på den offentlege arenaen og i den offentlege samtalen – men då på vilkår av at det religiøse språket blir omsett til eit rasjonelt og NB ’allment’ språk. Senare har han gjort eit ’move’ og sagt at dei religiøse tradisjonane må sleppe til med sitt eige språk.

Det er nettopp mitt synspunkt: kvifor skal eg som truande, som beherskar eit stort språk som det kristne, bli nødt til å opptre med tolk eller omsetjar for å få lov å debattere på den felles arenaen, som om den høyrde til dei andre berre? Det er på tide å revurdere – å reformulere, re-dicere – den oppfatninga at ulike instansar skal kome ut av sine eigne språk-hus og opptre med eit slags kulturelt esperanto, administert av dei sekulære, for å kunne delta i samtalen. Heretter må vi alle lære oss ’dei andre’ sitt språk; prøve å setje oss inn, prøve å forstå… Det blir både utfordrande og lærerikt.

Meir og meir forstår eg, også utfrå mine studiar så langt av romantikken, at det som formar våre val –etisk, eksistensielt, humant – er meir enn teori og logikk og rasjonell argumentasjon. Det dreiar seg om eit totalt møte, eit totalt inntrykk, av ein omfattande konfrontasjon; estetisk, intellektuelt, moralsk. Det dreiar seg om å møte menneskelege eigenskapar, om autensitet og integritet.

(4. Nyformulering av ekumenikken:

Full einskap med dei ortodokse kyrkjene!
Støtte det som har ’Catholic bearing’ i andre konfesjonar.
Gjenoppdage tapte element i den katolske arven som gar vore meir aksentuerte i andre tradisjonar.: Hymnologi, Bibel, akademisk trening av presteskapet, forkynninga. )

5. Nyformulering av det kristne livet:

Eg meiner det kristne livet er blitt fortått altfor moralistisk, ja, moralsk. NB Det moralske/etske er med, og vil måtte formulerast tydlegare og fyndigare enn på lenge – men det må plantast ned att i sitt jordsmonn, må hentast tilbake til sitt miljø, sin ekologi: til fylden av det kristne, kyrkjelege livsmysteriet, tilbake til trua, tilbake til sin ’guddomelege natur’, som det heiter hos apostelen Peter (2 Pet). Det vil seie:

-Det må formulerast som eit politisk/sosialt liv. Som eit liv i polis; fyrst og fremst i kyrkja, som ein fellesskap som er grunna i eucharistien og som manifestere seg liturgisk og diakonalt. Vi må identifisere oss med den kristne felllesskapen, lokalt og universelt.

-Det må formulerast liturgisk; nøye knytt til det sosiale fordi offer og urett ikkje går saman. Jfr profetane sin kult-krititikk i GT. Ein reint ’åndeleg’ liturgi er ein falsk liturgi vil eg hevde. Jfr også Paulus’ evkaristiske undervisning til Korintarane om realspresens og agape, om den rette manifisteringa av Kristi kropp – og jfr Jakobs brev, om den fattige som vert sett på nederste plass i kultforsamlinga! ”Du kan stå der!”

-Det må formulerast mystisk. Alllereide Karl Rahner sa at dei kristne i den etterkristne tida vil vere mystikarar. Religion, kristendom, er fellesskap med Gud, er deltaking (koinonia) i Gud. Å vere kristen, å vere truande, vil vere meir enn ei overtyding, eit program, eit livssyn – det vil innbere erfaring/røynslen av Gud. Vi vil måtte strekkje oss mot han som kjem oss i møte. Ei slik erfaring er også det som kan gi vår tale om Gud, vår ord om Gud, ein ”smak”, ei tiltrekkjing, ein apell. Her trur eg erfaringane vil tilsvare lengten, ’suget’ etter Gud, som ei undersøkande, nysgjerriig haldning: -Kven er du? Lat meg få sjå deg, om så berre bakfrå. Og dette: Kristus er mitt liv. Identifikasjonen med han. Solidariteten med Kristus. ”For meg er livet Kristus..”. ”Jesus er mitt liv, min lagnad”. Elles om min medbror Per Bjørn Halvorsen sa, då han skjøna at det gjekk mot slutten og mange tankar melde seg: ’Det heile er jo umuleg. Men eg har avlagt mine lovnader, eg har lova truskap mot Kristus. Eg kan ikkje svikte han no.” Mystikk er, etter mitt syn, er også dette: Gud i vald! Eg trur ikkje han kjem og rører ved oss før vågar å seie det.

-Det må formulerast asketisk. Vi må gjenoppdage, reformulere, askesen – prioriteringa, øvinga, sjølvdisiplinen – som noko positivt, som noko ’instrumentalt’, ikkje som kropps- eller materiefornekting. Ein kristen er også ein som veit å begrense seg, som ikkje tek opp meir plass enn han er tiltenkt i forhold tll sine medskapningar. Askesen er eit oppgjer med det grenselause mennesket.
Det kristne menneske vil måtte gjere fundamentale val; dei som skjønar ”prisen”, vil finne skatten. Jfr mannen som investerte all sin eigdom for å kjøpe åkeren og finne perla!

—

Dette må levast, organiserast osv, men no må det ikkje minst SEIAST, ’dicere’!

Vi skal høyre på alt som kan høyrast; ikkje pastoral ”lytting”, forståingsfull og terapeutisk – den har si tid, men her dreiar det seg om ”grådig” lytting, interessert lytting, nysgjerrig lytting; våge å trigge og bli trigga.

Då treng vi det som vi song om i Laudes i dag tidleg; at Gud ”gjev meg kraft som ein villokse og salvar meg med den friskaste olje”.

Og når eg ser framover meir enn bakover på ein slik dag, når eg tenkjer på mitt eige liv, må eg også seie med den same salmen:

’Herren er mi klippe, han sviktar ikkje!