officium: tysdag, 22. vike idet allmenne året, jer 20, 7-18 (matutin)

«Syng for Herren, lovpris Herren, for han bergar den fattige og friar han frå ugjerningsmenn» (v 20)

Desse strofene kunne like godt stått i ein av dei bibelske salmane, og det er ikkje utenkjeleg at Jeremia har henta dei frå ein slik tekst. Han plantar dei midt i ei lang klage over sin lagnad som profet; at kallet er ei bør, og at motstanden er stor, at han helst vil sleppe å vere profet.

Det som ber han, er nettopp tilliten til Gud. Som ein solglimt i natta og smerten, lyser dette fram. Og her har du heile grunntonen i den teologien og spiritualiten som profeten lever i: Lovsongen, tilliten, tryggleiken på at Gud tek seg av saka åt «den fattige», dvs den utleverte, den hjelpelause, at Gud tek seg av hans rett i høve til dei som står han mot og vil han til livs.

I grunnen er dette spiritualiteten i Salmane i det store og heile – og vi ser korleis det gjennomtrengjer tru og bodskap hos ein mann som Jeremia.  Dette bør vere også grunntonen i vårt liv:

Lovsong og tillit.

officium: måndag, 22. vike i det allmenne året, Jer 19,1 – 20,6 (matutin)

» Eg vil knusa dette folket og denne byen liksom ein knuser eit leirkar som ikkje lèt seg bøta» (19,11)

Å lese profetane, er ikkje å lese ei solskinshistorie. Det opprivande oppgjeret med uretten fyller sidene. Profetane var heilt identifiserte med bodskapen sin og  vart ofte forfylgde og plaga. Bodskapen blei ikkje framført i skadefro triumf, men lidingsfullt, med smerte og stundom stor frustrasjon.

Profetbodskapen innheld ei stor spenning: Mellom alvoret i å bryte med retten, ja med Gud og truskapen mot han – og nåden og Guds ettergjeving, utsetjing og langmod. Det kan vere lett for oss å teste Guds nåde og godvilje. Det skal vi vere varsame med. Når mennesket verkeleg vaknar opp og tek fatt i livet sitt, kjem Guds uendelege kjærleik oss i møte, men dersom vi berre skuvar alt framfor oss, skal vi la oss åtvare. Det kan bli for seint. Det uopprettelege kan inntreffe.

Vi bør ikkje drive høgt spel med vårt eige liv.

 

officium: fredag, 21. vike i det allmenne året, Jer 4, 5 – 28 (matutin)

«Difor syrgjer jorda og himlen der oppe svartnar» (v28)

…fordi dei ser at den tunge dagen nærmar seg då Gud innhentar den fråfalne. Noko som nettopp inneber at han vert innhenta av sanninga om seg sjølv og livet sitt. I staden for å gå i møte med Gud og seg sjølv, er han på rømmen. Jeremia ser ulukka i dette, og tek smerten inn over seg. Han er det syrgjande profeten. Saman med han syrgjer skaparverket.

Over at mennesket har «gløymt Herren, sin Gud» (3,21) og møter veggen ved vegs ende.

officium: torsdag, 21. vike i det allmenne året, Jeremia 3,1- 4,4 (matutin)

«Snu om, de fråfalne søner, så skal eg lækja dykkar fråfall» (3,22)

Jeremia fordjupar og gjer personleg tilhøvet til Gud. Den truande er ikkje berre ein  konturlaus medlem av folket, men eit ansvarleg einskildmenneske, andlet til andlet med Israels Gud. Jeremia ser fråfallet som noko anna enn ei endring av ein praksis, han ser det som eit sår personlegdomen, som ein sjukdom i sjela.

Mennesket som har framandgjort seg frå Gud, skaparaen sin, ber på ei indre blødning. Livet vårt forblør. Når erstatningane er borte, er det tomt. Lækjedomen kjem når vi vågar å seie: » Sjå, Herre, her kjem vi til deg, for du er Herren, vår Gud» (3,22b).

Er det ikkje mange nettopp i denne tida som er ved eit vendepunkt, som leitar etter eit spor å fylgje tilbake til Gud, og som nølar, fordi dei ikkje veit om dei vågar?

officium: tysdag, 21. vike i det allmenne året, Jeremia 1 (matutin)

«Kva ser du, Jeremia?» (v 11)

Profeten får ord lagde i munnen – og syner for sitt indre blikk. Jeremia hadde ein heilt konkret visjon, han såg ei grein av vaketreet, eit teikn på at Herren vil vake over det profetiske ordet så det går i oppfylling.

Å vere Guds bodberar og å leve aktivt i trua, inneber å ha sitt indre syn retta mot Gud. Det førutset «det reine hjartet», som er eit anna ord for det samla sinnet, den faste retninga, ikkje å vere styrd av sine lidenskapar. Då blir det opna eit synsfelt, eit fokus, og det er bøna. Bøna – den søkinga i oss som pressar mot grensene for det synlege, det vi umiddelbart registrerer. Som veit at Guds-nærveret er like ved, men bak den tynne veggen av synleg røyndom. Å be, er  å gå gjennom desse stengde dørene av det reint dennesidige. Det er å trenge gjennm til Gud.

Fest blikket og vent. Det er å be. Då blir du ein sjåar.

officium: måndag, 21. vike i det allmenne året, Sefanja 3, 8-20

«Då vil eg skapa folka om og gje dei reine lipper, så dei alle kallar på Herren og samlyndte tener han» (v 9)

Profetane har alltid det universelle siktet. Guds plan gjeld alle folk, heile verda. Målet for menneskja er å leve i påkalling av Herren og å tene han. Samlyndt.

Men dette kan ikkje kome med tvang. Mennesket må skapast om, innanfrå. «Samlyndt» – ein djup, friviljug einskap, eit fellles lynne. Omskapinga syner seg i audmykt, i å vende seg frå uretten, ikkje tale lygnaktig eller svikefullt (v 12).

Denne omskapinga, sinnsforvandlinga (gresk: metanoia), skjer fullt og heilt ved dåpen og trua, men seier også noko om kva slags haldningar vi bør etterstrebe i kulturen og i samfunnet. Hovmod og sjåvinisme stengjer vegen både til Gud og menneske.

nota bene: Emokratiet

Fyrst publisert i spalten Signert, Klassekampen, laurdag 19/8-11…

”Emokratiet” – ordet har eg stole frå ein tekst eg såg her i avisa nyleg – er eit nyttig omgrep i bearbeidinga av det som hende på Utøya og i Oslo i sommar. Til skilnad frå det meir formelle ”demokratiet”, retter det merksemda mot dei kjenslemessige sidene av opinionsdanninga.  Det er stor semje om at den politiske og konstitusjonelle leiinga, media og kyrkje, saman med dei massive folkelege markeringane har framelska positive haldningar som samhald, vilje til forsoning, fornya tru på verdiane i det liberale, opne og demokratiske samfunnet vi alle verdset. Dette har imponert  og til dels overraska også resten av verda. For mange har det skapt ei fornya tru på at den nasjonale fellesskapen er noko som gjev meining og at vi ser konturane av eit nytt norsk ”vi”. Noko ein lenge har kjent som ein mangel, noko som har skranta og vore tappa for innhald, under press frå aukande individualisme og snevre nytteinteresser. Også dei trugande motsetningane, knytte til innvandring og multikultur, blir sett i eit meir forsona ljos enn ein kunne ha tenkt seg på førehand.

Bra. Men skal det ha varig verknad, er det no naudsynt å gå grundigare til verks og sjå nærare på det saklege innhaldet i det som samlar. Ei krise med så sterke menneskelege dimensjonar mobiliserer naturlege og spontane reaksjonar av deltaking og omsorg. At familiar og unge menneske blei så krasst og brutalt råka skaper også ein vilje til å fokusere på det positive, inkluderande og forståingsfulle, i alle fall i fyrste omgang. Polemikken mot innvandring og framande kulturar og religionar blir dempa, i alle fall for ei tid.

Men kjensler kan vere labile, og når sorgperioden er over, vil det vise seg om vi har vilje til å ta meir forpliktande konsekvensar av dei gode og samlande kjenslene. Då kjem ein ikkje utanom grundigare refleksjon og ordskifte, både politisk og etisk. Verdien av eit ope demokrati er blitt understreka, men demokratiet er til sjuande og sist ei styreform og eit medium, ikkje eit mantra. Det føreset ei etisk forankring og ei tydlegare moralsk målsetjing, samfunnsmessig og personleg. Då kan det straks bli vansklegare og meir kontroversielt å kome til rette med kva som samlar oss. Denne meiningsbrytinga og ettertanken må vi ta, med tru på at det kan gjerast på ein konstruktiv og fornyande måte. Korleis blir den norske borgaren og det norske mennesket forma og utdanna?

For å ta fatt i det, må ein våge å ta eit kritisk blikk på den einsidig liberalistiske oppfatninga av mennesket, både som individ og som samfunnsmedlem. Det er alltid ein samanheng mellom personlege integritet og korleis samfunnet som heilskap funkjsonerer som ein moralsk fellesskap, økonomisk,  rettsleg og politisk. Samanhengen mellom dei meir intime fellesskapane, som ekteskap og familie og den større samfunnsarenaen, må også takast på alvor. Vi er ikkje frittflytande individualitetar, overletne til stat og marknad som dei einaste rammene for vårt felles liv. Det sivile samfunnet – som det no er viktigare enn nokon gong å sjå nærare på – er eit komplekst mangfald av fellesskapar, institusjonar og kulturar , og det er her vi får den menneskelege og sosiale treninga som skal til for ta ansvar for storsamfunnet.

Kyrkjene, som denne tida har opplevd stor tilstrøyming av syrgjande menneske, bør også utvise roleg dømekraft. Det er positivt og verdfullt at så mange har funne opne kyrkjedører i krisa, det seier noko om kor djupt den religiøse symbolverda er rotfest når det verkeleg røyner på. Ikkje noko sekulært ”livssynsrom” kunne ha matcha det. Men varig oppslutning om kyrkja vil avhenge av om ho greier å formidle sjølve trusinnhaldet slik at menneske finn det meiningsfullt å slutte seg til det. For rask innkassering av rekordframmøte i krisetider, kan vere teikn på ein instititusjon som eigentleg er på defensiven.

Sakleg moralsk erkjenning og ansvarleggjering bør vere eit felles anliggande for alle dei store samfunnsaktørane i tida som kjem. Kva slags verdisystem og etisk grunnsyn er det vi formidlar?  ”Vi anvender ikke længre et utbredt, solidt billede af menneskets og samfundets mangfoldige dyder. Vi ser på ikke længere mennesket på baggrund af værdier, af  realiteter der overgår ham. Vi ser mennesket for oss som en tapper nøgen vilje, omgivet av en let fattelig empirisk verden”,  seier den britiske fiIosofen og forfattaren Iris Murdoch (Le Monde Diplomatique, aug. 2011).

Lettfatteleg er det ikkje lenger, heller ikkje for trygge, lille Noreg. Vi oppdagar på nytt samanhengen mellom politisk liv og våre personlege kvalitetar.

Eit liberalt samfunn førutset forplikta menneske.

 

 

 

 

 

diversa: Melding av «Atle Næss: «Nidarosdomen» «

Fyrst publisert i «Bokmagasinet», Klassekampen, laurdag 19/8-11 (litt forkorta; fullstendig tekst her)…

Bøkene om Nidarosdomen har dei siste åra kome i rekkje og rad. Prakt og fag mellom to permar. Også Atle Næss store bok om domen er ei praktbok. Men ho vil ikkje vere fyrst og fremst ei litt distansert kunstbok. Næss vil gje oss domens ”biografi”, ei heilskapleg framstelling av katedralens livsløp, den levande historia som denne kyrkja både er ein del av og på sett og vis ein medskapar av.

Språk og stil boka er difor forteljande og tilsikta personleg, ja populært. Dette skal vere ei bok for fleire enn fagfolka og dei spesielt interesserte, men like vel sakleg informativ. Men er ho det? Ei så omfangsrik bok – ei bok som skal dekkje eit stort og svært mangfaldig spenn av tid,  av kyrkjeleg og sekulær historie, om teologi, liturgi, politikk, kunst og kultur – kan ikkje bli gjenstand for detaljkommentar på den tilmålte spalteplassen bladet har gjeve meg. Detaljane må overlatast til kunst- og arkitekturhistorikarane og til allmenhistorikarane.  Her kan eg berre prøve å fange inn noka av heilskapen, noko av forfattarens interpretasjon av domens livshistorie. All biografi er tolka liv.

Dessverre er framstellinga prega av det som ofte går igjen i formidling av norsk mellomalder og mellomalderens kyrkjesoge. Eit utanfrå-perspektiv, ein lett ironiserande distanse. I framhaldet av dominerande norsk mellomaldertolking, i arven frå Bull til Lunden, ligg vekta på å forstå kyrkjehistorie ikkje minst som ei makthistorie. ”Makt”, ”maktkamp”og liknade omgrep går stadig igjen hos Næss. Det er så klårt eit legitimt perspektiv, men det finst andre vinklar som gjev ei meir nyansert forståing av dei historiske dynamikkane, både i person- og i instititusjonshistoria. Dersom ein i det religiøse ikkje ser anna enn ein ueigentleg, ideologisk overbygning, blir det mykje ein ikkje får med.

Næss burde la oss forstå noko av korleis mellomalderkyrkja forstod sitt samfunnsmessige, moralske og åndelege prosjekt. Kyrkja hadde eigdomar, men hadde også eit store oppgåver å løyse, kulturelt, pedagogisk, sosialt og politisk. Makt- og personinteresser blandar seg alltid inn, men ein bør også prøve å forstå dei idémessige og idéhistoriske komponentane. Katedralskulane var ikkje berre puggeskular for prestelærlingar, men vidareførar av dei klassiske, liberale kunstane. Jon Raudes standhaftige hevding av kyrkja sine rettar, uttrykte i Sættargjerda, var ikkje ein isolert maktkamp, men ein freistnad på å gjennomføre den universelle, kyrkjelege reformrørsla sitt program, med indre fridom frå statlege makter og ei nasjonalistisk og nepotistisk forsnevring av den kyrkjelege identiteten. Også erkebiskop Øysteins policy må sjåast i dette ljoset. Dette berre som eit par døme på stader der Næss kunne late oss få ein vidare og større innsikt i problematikkane i dåtida. Vidarekomne klerkar studerte ved utanlandske universitet, kanskje ikkje berre for å kunne ”klatre i hierarkiet”. Seriøse interesser for faget og legitime ambisjonar om å gjere ein innsats for det ein trudde på, var ikkje utelukka då, like lite som det er no.

Oppfatninga av mellomalderen som mørke, maktkamp og folkeleg fordumming er ein seig fordom i vår kulturkrins, og passar godt med den tradisjonelle protestantiske historieforståinga. Religionen til både høg og låg ser ein som noko som var forma av kyrkja sitt kyniske ynskje om makt og pengar, med frykt for helvete og von om paradiset som pressmiddel. Å prøve å gje ein glimt inn i trua som noko oppriktig og viktig i seg sjølv, får vi ikkje hjelp til av Næss. Kannikane syng sine tidebøner i katedralen, men kva indre tyding dette hadde i spiritualiteten, er fråvereande.

Nettopp fordi boka vil vere ein biografi, altså vere i ein meir skjønnlittereær sjanger, hadde det hjulpe om vi kunne få auge på eit meir spennande og meir innforliva perspektiv – noko ein berre kan få ved å kome meir på innsida av kva slags livsprosjekt mellomalderkyrkja, i det minste ideelt sett, la til rette for og streba etter. Særleg katedralane er – som Næss er inne på – metafysiske, teologale byggverk. Men det svarar til ei livskjensle som er noko meir enn eit ynskje om litt ljos og himmel over ein grå mellomalderkvardag.

Boka kjem ut av dette fangenskapet i mellomalderklisjéar når Næss kjem til domens historie etter reformasjonen. Her blir det instruktivt og interessant, men også ein turrare tekst,  i alle fall som biografi, som livs-litteratur. Dersom det er ei line i biografien, så er det Nidarosdomen som nasjonalheilagdom. Særleg i motiveringa for å restaurere domen, var det dette momentet som gjorde at det endå antikatolske, offisielle Noreg gjekk inn for det. Å gje katedralen ein identitet som nasjonalheilagdom er risikabelt. Det endar gjerne med at det nasjonale blir meir heilagt enn det guddomlege.

Det er oppskrifta på ein framandgjord katedral.

(Atle Næss: NIDAROSDOMEN – en biografi om Norges nasjonalmonument og menneskene som bygde det.)

homiletica: 21. sundag i det allmenne året, St Dominikus krk, Matt 16,13-20

Kjære brør og systre!

Den evangelieteksten vi har høyrt i dag, i den fortløpande lesinga frå Matteusevangeliet i det liturgiske året, finn vi også som hovudtekst på festen for Peter og Paulus. Då ligg vekta på Peter, Klippa, på Petrustenesta, på Peter som ”fundamentapostelen” for Kristi Kyrkje. I dag ligg vekta på vårt ansvar

For Peter talar på vegne av alle apostlane, ja, på vegne av heile kyrkja. Heile den kristne kyrkja, alle truande, alle dei kristtrugne, er kalla til å avlegge den same vedkjenninga: Du er Messias, sønn av den levende Gud. Kristi kyrkje er ei vedkjennande kyrkje, alle truande er vedkjennarar, confessores! Difor spør Jesus alle disiplane: Hvem sier folk at Menneskesønnen er? Dei har fylgt med han, budd saman med han, delt måltid saman med han, vandra med han, arbeidd saman med han, lytta til han og bedt saman med han. No kjem det avgjerande spørsmålet, no skal det vise seg om dei anar at han er meir enn ein rabbinar, ein lærar, ein meistar. Meir enn Johannes døyparen, meir enn Jeremias eller ein av profetane, slik ordet gjekk om han på folkemunne. No skal han røpe sin persons mysterium: At han er Messias, son av den levande Gud!

Brør og systre! Dette er døra til kyrkja, til den kyrkjelege fellesskapen: Vedkjenninga til Jesus som Messias, som Kristus, som Guds Son. Når vi blir døypte, blir Credo framsagt, blir Kristus-trua vedkjent. – På våre vegne av foreldre og fadrar dersom vi er døypte som born. Av oss sjølve, med eigen munn og eige mæle, dersom vi er vaksne og har gjennomgått katekumenatet. Noko som blir meir og meir vanleg, også i Europa, i dei gamle kristne landa – som på mange måtar er blitt etter-kristne, post-kristne. Fordi fleire og fleire ikkje blir døypte som born, men søkjer trua og kyrkja sjølve, på eige initiativ og eige ansvar, i full fridom.

Dette viser oss at vi ikkje eigentleg er kristne fordi vi tilhøyrer ein kristen kultur eller tradisjon. Vi er ikkje fødde som kristne, eller ”født som katolikk”, som vi ofte høyrer det uttrykt. Det er ved dåpen og trua vi er kristne, og katolske kristne. Meir og meir forstår vi at massekristendomens tid er forbi, at vi er tilbake der dei urkyrkjeleg og oldkyrkjelege kristne var: Som truande i ei meir eller mindre truande omverd. Det vil meir og meir vise seg at ingen i det lange løp vil eller kan vere kristen berre fordi det er vanleg. Det vil vise seg også i land der kristendomen, også den katolske, stadig har stor oppslutning. Det vil vise seg at den som er kristen fordi han eller ho er norsk, vil ende med å vere berre norsk; den som er katolikk, berre fordi han er polsk, vil ende med å bli berre polsk, eller tilsvarande for den som er fransk, italiensk, irsk, vietnamesisk, fillippinsk eller kva det kan vere. Det vil vise seg at du er ein katolsk kristen fordi det er noko du vil, noko du satsar på, noko du trur på, noko du vedkjenner: Credo! Eg trur! Eg trur ikkje ka som helst, men nettopp at Jesus er Messias, Guds Son; at han er Gud av Gud og ljos av ljos, sann Gud av den sanne Gud; at han steig ned frå himlen og blei menneske, født av jomfru Maria, for oss menneske og for vår frelse skuld , «propter nos homines et propter nostram salutem» (Nicenum).

Sentrum og hjarteslag i den katolske trua er nettopp Jesus Kristus og hans frelsesverk, hans død, hans oppstode, hans gjenkomst på den yttarste dag. Eg er ein katolsk kristen – og eg tilhøyrer den kyrkja som saman med Peter seier: ”Du er Messias, son av den levande Gud!” Den katolske kyrkja, den kristne kyrkja, kan vere stor eller lita på ein plass, kan vere rik eller fattig, kan vere forfylgd eller ha fred; dette er alltid det same: Credo! Eg trur!

Det er nettopp dette som gir oss fridom og sjølvstende: Trua. Mange vil bruke kyrkja for sine formål, gode eller mindre gode: Moralen, kulturen, kunsten, kva det kan vere. Men kyrkja, ikkje minst den katolske kyrkja i Vesten, har alltid, på sitt beste,  kjempa for sin fridom – frå statsmakt, frå nasjonalisme, frå det å gå opp i ”Blut und Boden”, blodet og jorda. Som ein av mine no avdøde medbrødre sa: ”Kristendommen er ingen stammereligion”. Det er sant: Kyrkja slår rot i det konkrete, i nasjonane, i kulturen, ja ho skaper kultur og ho er med å forme nasjonar, men alltid er ho fri, universell, ja, nettopp katolsk. Ho tilhøyrer fyrst og fremst Kristus og er sett til å vitne om det Guds rike som er for alle menneske, for alle folkeslag, for alle tider – fordi ho er evig og har det evige som siktemål, som forankring.

Det underleg er, at det er nettopp når kyrkja er fri, når ho lever av si tru og ved si tru – at ho verkeleg påverkar sine omgjevnader, at ho fritt kan samarbeide med og støtte ”alle menneske av god vilje”.

Brør og systre! Vi treng alle å få vårt fotfeste her. – Både om dei som er våre hyrdingar, som den heilage far, Peters etterfylgjar, og djupast om sett eit kvart kristent menneske blir det då sant det som var profetert om Sjebna, slik vi høyrde det: ” Jeg slår ham inn som en nagle på et sikkert sted”. Verda, og også vårt land, treng slike kristne i dag; kristne menneske som har sinnsro, dømekraft og handlekraft, som ikkje treng å vere fanatiske eller hysteriske, som berre treng å vere vedkjennarar: I den felles liturgien, i vårt daglege liv, i sorg og i glede. Jesus Kristus er vårt feste; ”i stilla og tillit skal vår styrke vere”.

Særleg den stille tilliten, forankra i trua, trengs no, det er vårt kall:

 

Det går et stille tog/ igjennom kampens bulder/ med bønn på alle sprog// det bøyer mot den falne ned/ med korset på sin skulder/ med bud fra hjem og fred. 

 

 

 

 

nota bene: etter 22. juli

Det føregår for tida ei stor og omfattande bearbeiding av terrorhendingane på Utøya og i Oslo. Rettsleg, politisk, etisk, psykisk – ikkje minst i den offentlege debatten. Det er naudsynt, både fordi det dreiar seg om ein kollektiv/nasjonal sorgprosess og fordi det kastar ljos over samfunnet og kulturen vår.

Synspunkta på det politisk/etiske/ideologiske deler seg i to hovudleirar: Dei som meiner terroren  var  ei isolert hending, eine og åleine knytt til gjerningsmannen, hans tankar, handlingar og eventuelle karaktermessige og psykiske forstyrringar.  Vi skal konstaterer det, og elles la alt gå som før. På den andre sida har vi dei som meiner at vi ikkje kan sjå denne hendinga isolert. Ho seier noko om mentalitetar, haldningar og meininngar i samfunnet, eksponert i det offentlege ordskiftet, i aviser, TV/radio og på nettet (bloggar, heimesider, facebook, twitter, nettaviser). Terroristen er den juridisk og moralsk ansvarlege, men den generelle stemninga i samfunnet er likevel ein del av biletet.

Personleg er eg i den siste gruppa, dei som meiner at vi også må sjå terrorismen i ljos av samfunnsheilskapen.  Her i denne bloggen – som i essays, spaltar, artiklar og bøker  dei siste åra – har eg vore kritisk til den tiltakande framandfrykten , islamofobien og hetsstemninga som har fylgt med, både som populistisk mentalitet og i meir journalistisk, akademisk og partipolitisk setting.  Sjølv har eg prøvd å argumentere for at det monokulturelle samfunnets tid er forbi; at vårt samfunn må finne ein modus vivendi for sameksistens mellom ulike livvsyn, kulturar og meiningsgrupper, basert på visse felles spelereglar og gjerne nokre felles verdimessige haldepunkt (demokratiet, menneskerettane og dei liberale samfunnsrettane). Denne omstillinga gjeld ikkje minst kyrkjene og dei religiøse fellesskapane; i den grad dei har ein monokulturell historie, må dei lære seg ein ny veremåte, eit nytt etos for å eksistere i det pluralistiske samfunnet. Påverknad i dag skjer ikkje primært gjennom formell og nominell tilslutning, men gjennom fritt val, høg identifikasjon og tydleg nærvere i samfunnet. Kvalitet tel i dag meir enn kvantitet. For kyrkja vil det innebere at dei som ynskjer å oppretthalde kristen tradisjon og kristne verdiar, fyrst og fremst må ta eit forpliktande og positivt ansvar sjølve. Å verje seg politisk/juridisk dersom ein ikkje lenger har reell moralsk styrke, held ikkje lenge og er livssynsmessig strutsepolitikk. På mange måtar vender vi tilbake til dei tilhøva kyrkja levde under før den konstantiske æraen. Tilbake til kyrkja sin normalsituasjon, vil eg hevde.  Kyrkja som ein livskraftig minoritet.

For europeisk/vestleg islam  ville noko tilsvarande innebere at ein godtek den pluralistiske samfunnsforma og aksepterer dei liberale rettane (m a religionsfridom, rett til personleg val av ektefelle osv). Ingen livssynsgrupper kan rekne med at deira verdisett kan påtvingast andre. Fri debatt og fritt trus- og livssynsval er den einaste farbare vegen. Kristne og muslimar – og andre truande – har alt å vinne på å stå saman om korleis ein skal leve og bidra konstruktivt i eit sekulært samfunn.

Dette vil krevje meir sjølvstendige og medvitne standpunkt av alle. Å halde andre livvsyn og religionar unna – og samtidig ikkje la seg forplikte av sitt eige, er eit «pose-og-sekk»-syn som dessverre mange nordmenn synest å stå for. Det skaper ei defensiv og dermed negativ og aggressiv haldning til andre. Noko som gjev grobotn både for «hate-speech» og «hate-action», i verste fall.  Draumen om å gjenskape det «kristne Noreg» gjennom lovverk og politisk makt, røpar ein dårleg røyndomssans. Nettopp å misse kontakt med realitetane, gjer at ein misser dømekraft og bygg opp illusjonar og nostalgiske fantasiar. Det er er eit fårleg klima å leve i, både som individ og som fellesskap. Det blir ei boble som sprekk til slutt, med vonbrot, kynisme og resignasjon som endelikt.  Det er også lite konstruktivt som vegleiing for unge menneske.

Kristen tru er røyndomstru; fyrst når vi vågar å vere realistiske, kan trua og vona få veggrep. Kristus sende tolv apostlar ut i verda – men det var ei verkelg verd, ikkje ei liksomverd, eit slags «dataspel» der alt kan skje, men berre «på skjermen».

Ei nøktern (dvs edrueleg) og open innstilling er det vi alle treng no. Skal vi kome vidare på ein sunn måte, etter den 22. juli.

officium: fredag, 20. vike i det allmenne året, jes 30,1-18 (matutin)

«I stilla og tillit skal dykkar styrke vera» (v 15)

Jesaja er trusprofeten. Stilla og tillit – det er andre ord for tru. Det er lett å misse fotfeste og realitetssans i mylderet av dalgelege opplevingar og oppgåver. Vi misser dimensjonane og sjølvinnsikten. Kosmos blir kaos. Feilvurderingar både av oss sjølve og andre oppstår.

Då er det éin ting å gjere: Gå inn til sentrum. Til basen. Bli der. Eit menneske hos Gud, rett og slett. Det er verkeleg. Derifrå kan du ta ut kursen vidare.

officium: torsdag, 20. vike i det allmenne året, jes 11,1-16 (matutin)

«Han skal stå som eit samlingsmerke for folka» (v 10)

Messias er for alle. Israelsfolket og kyrkja er Guds reidskapar, men heile verda er hans arbeidsfelt. Guds frelse er universell og altomfattande. Vi lever trua rett berre dersom alle menneske kan merke at det angår dei. Kanskje i motstand til tider, fordi Gud og hans vilje triggar noko i mennesket. Inst inn vil vi likevel kjenne at alle våre voner og lengsler dreg oss mot han: Rett, rettferd, forsoning, fred, og siger over døden, «den siste fienden».

Det er ikkje ein kommando eller eit tvangsregime, men ei open dør, eit kall: «Jesus is the answer/for the world today!» Hans merke reiser seg over horisontane.

officium: onsdag, 20. vike i det allmenne året, jes 9,7 – 10,4 (matutin)

«I sin brennhug skal Herren, Allhærs Gud, gjera dette» (v  8)

Gud er brennhuga, ivrig, sjalu. Han elskar fullt og heilt. Han gjev av fullt hjarta. Han ynskjer ivrig kjærleik tilbake. Dette er eigenskapar som vi er blitt framande for og redde for.  Du skal ikkje handle i ørska, du skal ha skjønn og dømekraft, du skal ikkje bruke din iver mot andre. Men du skal våge noko av deg sjølv.

Det gjeld i ditt tilhøve til Gud og ditt tilhøve til andre. Du skal våge å elske og du skal vise at det ikkje er likegyldig om du blir elska igjen. For slik elskar Gud.

officium: tysdag, 20. vike i det allmenne året, jesaja 7,1-17 (matutin)

«Herren tala atter til Akas og sa: «Krev deg eit teikn av Herren din Gud» (v 10)

Har vi ikkje lært at vi ikkje skal setje Gud på prøve? Det kjem an på. Viss det er for å sikre oss, for å sjekke kor langt vi kan gå, viss vi vil halde Gud på trygg fråstand – då er vi på blindveg. Men om vi vågar å satse på hans lovnader, på hans godleik, på at han høyrer oppriktige bøner – då skal vi vere dristige. Då er det vankelmod og mistillit som styrer oss. Ofte pynta på som from kravløyse.

Gud vil at vi forventar noko av han. At vi tek han på ordet. At vi vågar å vere avhengige av han. Ikkje som redde og krypande slavar, men som born.  Gud kjem oss i møte med alt han har. Ver  like dristig som han! Ta risikoen.

officium: Maria møys opptaking i himlen (assumptio), Efes 1,16 – 2,10 (matutin)

I katolske land er den 15. august ein stor festdag, tradisjonelt. Marias lekamlege opptaking i himlen blir feira også i ortodokse og orientalske kyrkjer, med litt ulike namn på høgtida. 

«I Kristus Jesus har han både reist oss opp frå døden med han og sett oss i himmelen med han» (2,6).

Menneskets mål er å vere i Guds nærleik, «i himmelen». Det har vi alt del i gjennom dåpen og trua; ein dag, ved den lekamlege oppstoda, skal vi oppleve det, fullt og heilt.  Marias lekamlege opptaking i himlen er ei føregriping av dette. Slik blir Maria, som vår mor og syster,  eit teikn på menneskets fulle verd og storleik.  Vi har lett for å forstå det mennnesklege som lausrive frå det guddomlege, og det guddomlege og åndelege frå det menneskelege.  Men Gud og mennesket høyrer saman.

I dag skal vi feire den hl Ireneus» påminning: «Gud er æra åt mennesket».

carpe diem: svipptur i nordvest

Denne helga har eg vore vestover att. Nord-vestover, til Aukra utanfor Molde. Eg har teke del i ei luthersk diakonvigsling, som gjest. Ein skulekamerat av meg, Peder Nedrelid frå Fjørtofta i Haram, blei i si tid utdanna på Diakonhjemmet, men har arbeidd i det sekulære sosialvesenet, m a som sosialsjef her på Aukra i ei årrekkje. Her har han hus og heim, saman med kona, Ingri, og tre born som no har floge frå reiret.

Dei siste årsa har han tenestegjort i sjømannsmisjonen («Sjømannskirken»), på Kanariøyane -og kom til at det ville vere bra å få vigsel til ein kyrkjeleg stilling. Difor let han seg vigsle i Aukra kyrkje i dag.

Eg kom  hit seint fredag kveld, og hadde ein fin dag her i går. Med nydeleg, varmt vêr! Som ein mjuk fønvind, bylgja søraustbrisen over fjord og øyar i dag. I denne vindretninga og dette vêrlaget blir ljoset spesielt; djupet kjem fram på ein  annan måte enn i nordausten med sin striare og hardarae palett.  Sykla (!) heilt ut til Rindarøy i går, med utsikt mot Ona og øyane ytst i Romsdalen. Ein dukkert blei det også.

Om ein halv time lettar flyet. Siste vitjing vestpå i sommar.

officium: laurdag, 19.vike i det allmennene året, mika 7, 15-20 (matutin)

«Men eg vil speida etter Herren, venta på Gud som frelser  meg. Min Gud vil høyra meg!» (v 7)

Trua er  motsagd, vanskane tårnar seg opp, alt synest å gå feil veg, jamvel Gud synest som ein motstandar. Slik opplever vi ofte livet og kallet vårt. Gjennom alt dette held trua fast på Gud. Ikkje passivt og med attrehald, utan riskiko, utan satsting, en aktivt, speidande, fokusert. Steg for steg.

Gud møter den som går ut for å møte han. Ein stad på vegen.

 

officium: fredag, 19. vike i det allmenne året, mika 6 (matutin)

«Har den vonde i sitt hus skattar samla på urett vis, og ein snau, forbanna efa? Kan eg vera rein med urett vekt og falske vektlodd i pungen?» (v 10-11)

Hos Mika som hos mange av dei andre profetane er Guds-tilhøvet og sosialetikken nært samanknytte. Vår inderleggjorte og individualistiske kristendomsform har lett for å gløyme dette. Pengar og handel føregår i ei verd «utanfor». Med sine eigne, harde lover. For Mika er vondskap å samle skattar på urett vis, og reinleik er også eit spørsmål om mål og vekt, eller om fusk og fanteri, for å seie det slik.

Mikas spørsmål burde henge som hustavle på Børsen, på stader der dei utdannar folk for handel- og næringsliv, og i mange kontor og butikkar. «Rikmennenen dine gjer valdsverk», seier Mika vidare (v 12). Nyleg såg eg på bokbordet vårt eit bokverk av ein av kyrkjefedrene: «Kan den rike bli frelst?» Eit fårleg godt spørsmål.

officium: torsdag, 19. vike i det allmenne året, mika 4,14 – 5, 7 (matutin)

I dag er det òg minnedagen for den hl Klara, grunnleggjar av den kvinnelege greina av fransiskanarordenen («klarissene»);  samtidig med den hl Frans av Assisi…

«Han skal koma med fred» (v 4)

Israels historie, slik vi les henne i Skrifta, er inga fredfull historie. Men målet med frelseshistoria og framtidsvona som ho ber med seg, er fred. Den messianske freden. Det er Messias som «skal koma med fred». Han er Fredsfyrsten. Ved han» ville  «Gud forsona alle ting med seg, det som er i himmelen og det som er på jorda» (Kolss 1,20). Guds-freden, shalom – tilstanden, skulle han føre med seg. «Då skal ulven bu saman med lammet, og leoparden liggja i lag med kjeet» (Jes 11,6), «då skal dei smida sverda sine om til plogjern og spyda sine til vingardsknivar. Folk skal ikkje meir lyfta sverd mot folk og ikkje lenger læra å føra krig» (Jes 2,4-5).

Det er denne Guds fredsplan vi er kalla til å gå inn i – med alt han inneber, åndeleg, personleg, i relasjonar, i samfunn, i natur  og historie. Heilt til han bryt gjennom, fullt og heilt, i den komande verda.

officium: den hl Laurentius, martyr, Apgj 6,1-8; 8,1+4-8 (matutin)

Den hl Laurentius (Lars, Lavrans…) var diakon i den tidlege kyrkja i Roma, og blei martyr under forfylgjingar der (258). Han administrerte ei stor diakonal/sosial verksemd; kyrkja tok anvar for sine fattige og sjuke. Då han blei spurd av forfylgjarane om å kome fram med dei kyrkjelege skattane (diakonane hadde ofte forvaltingsoppgåver), presenterte han dei for dei fattige. -Dette er våre skattar, sa han.

«Den daglege hjelpetenesta..» (v 1).

Dette er omsettjinga av det greske ordet i teksten: den daglege diakonien. Dikakoni var i ur- og oldkyrkja ein konkret og institusjonalisert del av den kyrkjelege verksemda, eller rettare: av det kyrkjeleg livet . Mykje av den moderne velferdsstaten er ei sekularisert vidareføring – for ikkje å seie overtaking – av dette. Diakonane forvalta denne tenesta og dei økonomiske midlane som trongst. Samstundes var det ei åndelege teneste, og diakonane kunne forkynne, som diakonen Filip som vi òg les om her. Den liturgiske tenesta deira vaks fram frå den nære tilknytinga til den lokale biskopen. Diakonen gjekk biskopen (seinare også den presiderande presten) til hande ved altaret under feiringa av evkaristien/messa. Tradisjonelt kan diakonar døype, forrette ekteskapsvigsel og gravferder, syngje evangeliet i messa, preike og gå med sjukekommunionen.  Diakonane vart vigsla med bøn og handpåleggjing (ordinasjon, 6,6) og dei skulle vere «fylte av Ande og visdom» (6,3).

Alt dette syner at det sosiale, det liturgiske, det sakramentale og det karismatiske livet i kyrkja er ein einskap.