officium: tysdag, 22. vike idet allmenne året, jer 20, 7-18 (matutin)

«Syng for Herren, lovpris Herren, for han bergar den fattige og friar han frå ugjerningsmenn» (v 20)

Desse strofene kunne like godt stått i ein av dei bibelske salmane, og det er ikkje utenkjeleg at Jeremia har henta dei frå ein slik tekst. Han plantar dei midt i ei lang klage over sin lagnad som profet; at kallet er ei bør, og at motstanden er stor, at han helst vil sleppe å vere profet.

Det som ber han, er nettopp tilliten til Gud. Som ein solglimt i natta og smerten, lyser dette fram. Og her har du heile grunntonen i den teologien og spiritualiten som profeten lever i: Lovsongen, tilliten, tryggleiken på at Gud tek seg av saka åt «den fattige», dvs den utleverte, den hjelpelause, at Gud tek seg av hans rett i høve til dei som står han mot og vil han til livs.

I grunnen er dette spiritualiteten i Salmane i det store og heile – og vi ser korleis det gjennomtrengjer tru og bodskap hos ein mann som Jeremia.  Dette bør vere også grunntonen i vårt liv:

Lovsong og tillit.

officium: måndag, 22. vike i det allmenne året, Jer 19,1 – 20,6 (matutin)

» Eg vil knusa dette folket og denne byen liksom ein knuser eit leirkar som ikkje lèt seg bøta» (19,11)

Å lese profetane, er ikkje å lese ei solskinshistorie. Det opprivande oppgjeret med uretten fyller sidene. Profetane var heilt identifiserte med bodskapen sin og  vart ofte forfylgde og plaga. Bodskapen blei ikkje framført i skadefro triumf, men lidingsfullt, med smerte og stundom stor frustrasjon.

Profetbodskapen innheld ei stor spenning: Mellom alvoret i å bryte med retten, ja med Gud og truskapen mot han – og nåden og Guds ettergjeving, utsetjing og langmod. Det kan vere lett for oss å teste Guds nåde og godvilje. Det skal vi vere varsame med. Når mennesket verkeleg vaknar opp og tek fatt i livet sitt, kjem Guds uendelege kjærleik oss i møte, men dersom vi berre skuvar alt framfor oss, skal vi la oss åtvare. Det kan bli for seint. Det uopprettelege kan inntreffe.

Vi bør ikkje drive høgt spel med vårt eige liv.

 

officium: fredag, 21. vike i det allmenne året, Jer 4, 5 – 28 (matutin)

«Difor syrgjer jorda og himlen der oppe svartnar» (v28)

…fordi dei ser at den tunge dagen nærmar seg då Gud innhentar den fråfalne. Noko som nettopp inneber at han vert innhenta av sanninga om seg sjølv og livet sitt. I staden for å gå i møte med Gud og seg sjølv, er han på rømmen. Jeremia ser ulukka i dette, og tek smerten inn over seg. Han er det syrgjande profeten. Saman med han syrgjer skaparverket.

Over at mennesket har «gløymt Herren, sin Gud» (3,21) og møter veggen ved vegs ende.

officium: torsdag, 21. vike i det allmenne året, Jeremia 3,1- 4,4 (matutin)

«Snu om, de fråfalne søner, så skal eg lækja dykkar fråfall» (3,22)

Jeremia fordjupar og gjer personleg tilhøvet til Gud. Den truande er ikkje berre ein  konturlaus medlem av folket, men eit ansvarleg einskildmenneske, andlet til andlet med Israels Gud. Jeremia ser fråfallet som noko anna enn ei endring av ein praksis, han ser det som eit sår personlegdomen, som ein sjukdom i sjela.

Mennesket som har framandgjort seg frå Gud, skaparaen sin, ber på ei indre blødning. Livet vårt forblør. Når erstatningane er borte, er det tomt. Lækjedomen kjem når vi vågar å seie: » Sjå, Herre, her kjem vi til deg, for du er Herren, vår Gud» (3,22b).

Er det ikkje mange nettopp i denne tida som er ved eit vendepunkt, som leitar etter eit spor å fylgje tilbake til Gud, og som nølar, fordi dei ikkje veit om dei vågar?

officium: tysdag, 21. vike i det allmenne året, Jeremia 1 (matutin)

«Kva ser du, Jeremia?» (v 11)

Profeten får ord lagde i munnen – og syner for sitt indre blikk. Jeremia hadde ein heilt konkret visjon, han såg ei grein av vaketreet, eit teikn på at Herren vil vake over det profetiske ordet så det går i oppfylling.

Å vere Guds bodberar og å leve aktivt i trua, inneber å ha sitt indre syn retta mot Gud. Det førutset «det reine hjartet», som er eit anna ord for det samla sinnet, den faste retninga, ikkje å vere styrd av sine lidenskapar. Då blir det opna eit synsfelt, eit fokus, og det er bøna. Bøna – den søkinga i oss som pressar mot grensene for det synlege, det vi umiddelbart registrerer. Som veit at Guds-nærveret er like ved, men bak den tynne veggen av synleg røyndom. Å be, er  å gå gjennom desse stengde dørene av det reint dennesidige. Det er å trenge gjennm til Gud.

Fest blikket og vent. Det er å be. Då blir du ein sjåar.

officium: måndag, 21. vike i det allmenne året, Sefanja 3, 8-20

«Då vil eg skapa folka om og gje dei reine lipper, så dei alle kallar på Herren og samlyndte tener han» (v 9)

Profetane har alltid det universelle siktet. Guds plan gjeld alle folk, heile verda. Målet for menneskja er å leve i påkalling av Herren og å tene han. Samlyndt.

Men dette kan ikkje kome med tvang. Mennesket må skapast om, innanfrå. «Samlyndt» – ein djup, friviljug einskap, eit fellles lynne. Omskapinga syner seg i audmykt, i å vende seg frå uretten, ikkje tale lygnaktig eller svikefullt (v 12).

Denne omskapinga, sinnsforvandlinga (gresk: metanoia), skjer fullt og heilt ved dåpen og trua, men seier også noko om kva slags haldningar vi bør etterstrebe i kulturen og i samfunnet. Hovmod og sjåvinisme stengjer vegen både til Gud og menneske.

nota bene: Emokratiet

Fyrst publisert i spalten Signert, Klassekampen, laurdag 19/8-11…

”Emokratiet” – ordet har eg stole frå ein tekst eg såg her i avisa nyleg – er eit nyttig omgrep i bearbeidinga av det som hende på Utøya og i Oslo i sommar. Til skilnad frå det meir formelle ”demokratiet”, retter det merksemda mot dei kjenslemessige sidene av opinionsdanninga.  Det er stor semje om at den politiske og konstitusjonelle leiinga, media og kyrkje, saman med dei massive folkelege markeringane har framelska positive haldningar som samhald, vilje til forsoning, fornya tru på verdiane i det liberale, opne og demokratiske samfunnet vi alle verdset. Dette har imponert  og til dels overraska også resten av verda. For mange har det skapt ei fornya tru på at den nasjonale fellesskapen er noko som gjev meining og at vi ser konturane av eit nytt norsk ”vi”. Noko ein lenge har kjent som ein mangel, noko som har skranta og vore tappa for innhald, under press frå aukande individualisme og snevre nytteinteresser. Også dei trugande motsetningane, knytte til innvandring og multikultur, blir sett i eit meir forsona ljos enn ein kunne ha tenkt seg på førehand.

Bra. Men skal det ha varig verknad, er det no naudsynt å gå grundigare til verks og sjå nærare på det saklege innhaldet i det som samlar. Ei krise med så sterke menneskelege dimensjonar mobiliserer naturlege og spontane reaksjonar av deltaking og omsorg. At familiar og unge menneske blei så krasst og brutalt råka skaper også ein vilje til å fokusere på det positive, inkluderande og forståingsfulle, i alle fall i fyrste omgang. Polemikken mot innvandring og framande kulturar og religionar blir dempa, i alle fall for ei tid.

Men kjensler kan vere labile, og når sorgperioden er over, vil det vise seg om vi har vilje til å ta meir forpliktande konsekvensar av dei gode og samlande kjenslene. Då kjem ein ikkje utanom grundigare refleksjon og ordskifte, både politisk og etisk. Verdien av eit ope demokrati er blitt understreka, men demokratiet er til sjuande og sist ei styreform og eit medium, ikkje eit mantra. Det føreset ei etisk forankring og ei tydlegare moralsk målsetjing, samfunnsmessig og personleg. Då kan det straks bli vansklegare og meir kontroversielt å kome til rette med kva som samlar oss. Denne meiningsbrytinga og ettertanken må vi ta, med tru på at det kan gjerast på ein konstruktiv og fornyande måte. Korleis blir den norske borgaren og det norske mennesket forma og utdanna?

For å ta fatt i det, må ein våge å ta eit kritisk blikk på den einsidig liberalistiske oppfatninga av mennesket, både som individ og som samfunnsmedlem. Det er alltid ein samanheng mellom personlege integritet og korleis samfunnet som heilskap funkjsonerer som ein moralsk fellesskap, økonomisk,  rettsleg og politisk. Samanhengen mellom dei meir intime fellesskapane, som ekteskap og familie og den større samfunnsarenaen, må også takast på alvor. Vi er ikkje frittflytande individualitetar, overletne til stat og marknad som dei einaste rammene for vårt felles liv. Det sivile samfunnet – som det no er viktigare enn nokon gong å sjå nærare på – er eit komplekst mangfald av fellesskapar, institusjonar og kulturar , og det er her vi får den menneskelege og sosiale treninga som skal til for ta ansvar for storsamfunnet.

Kyrkjene, som denne tida har opplevd stor tilstrøyming av syrgjande menneske, bør også utvise roleg dømekraft. Det er positivt og verdfullt at så mange har funne opne kyrkjedører i krisa, det seier noko om kor djupt den religiøse symbolverda er rotfest når det verkeleg røyner på. Ikkje noko sekulært ”livssynsrom” kunne ha matcha det. Men varig oppslutning om kyrkja vil avhenge av om ho greier å formidle sjølve trusinnhaldet slik at menneske finn det meiningsfullt å slutte seg til det. For rask innkassering av rekordframmøte i krisetider, kan vere teikn på ein instititusjon som eigentleg er på defensiven.

Sakleg moralsk erkjenning og ansvarleggjering bør vere eit felles anliggande for alle dei store samfunnsaktørane i tida som kjem. Kva slags verdisystem og etisk grunnsyn er det vi formidlar?  ”Vi anvender ikke længre et utbredt, solidt billede af menneskets og samfundets mangfoldige dyder. Vi ser på ikke længere mennesket på baggrund af værdier, af  realiteter der overgår ham. Vi ser mennesket for oss som en tapper nøgen vilje, omgivet av en let fattelig empirisk verden”,  seier den britiske fiIosofen og forfattaren Iris Murdoch (Le Monde Diplomatique, aug. 2011).

Lettfatteleg er det ikkje lenger, heller ikkje for trygge, lille Noreg. Vi oppdagar på nytt samanhengen mellom politisk liv og våre personlege kvalitetar.

Eit liberalt samfunn førutset forplikta menneske.