nota bene: «Skaparkraft» – ei kristen tankesmie

Som nokre kanskje alt har sett i media, er eg, saman med mange andre,  blitt involvert i den nyskipa tankesmia «Skaparkraft».  Noko av profilen er ekumenisk breidde saman med markert teologisk og idémessig ståstad.

Dette svarar til den ekumeniske trenden vi ser stadig tydlegare: at truande frå ulike kyrkjer og kyrkjesamfunn  søkjer kontakt kring basisen i den overleverte trua, ikkje berre i etiske og samfunnsetiske spørsmål, men også det som har med lære, liturgi og det indre livet (spiritualitet) å gjere. Møtet mellom det katolske og det evangeliske/evangelikale er eit teikn i tida. Skjørt, men spennande.

Felles er også ynskjet om å vere nærverande i samfunnet på ein offensiv og open måte, i trusvitnemål og forkynning, og apologetisk og debatterande. Tankesmia er i ferd med å opprette si eiga heimeside (skal leggje ut link snart). Sjekk også desse linkane: www.vl.no  www.dagen.no
Og fylg med vidare…

Reklame

officium: laurdag i påskeoktaven, av ein dåpskatekese frå Jerusalem iii (matutin)

«Tak ikkje i mot brødet og vinen som om det var vanleg brød og vanleg vin, for dei er Kristi lekam og blod ifylgje det Herren sjølv har slått fast».

Katekesen held fram med den tredje lekken i den kristne initiasjonen (innføringa i kyrkja): evkaristien eller nattverden.  Den nydøypte og nykonfirmerte mottek straks nattverden i den delen av messa/liturgien som ein ikkje kunne ta del i medan ein var katekumen (missa cathecumenorum). No er katekumenen fullt og heilt med mellom dei truande, Christifideles, dei Kristtrugne ( i missa fidelium).

Og vi ser stadig den realistiske oppfattinga av sakramenta. Det smakar brød og ser ut som vin, men er Kristi lekam og blod, seier teksten.

Framleis trur og lærer kyrkja dette.

officium: fredag i påskeoktaven, av ein dåpskatese frå Jerusalem II (matutin)

«De er blitt salva med velluktande krisma og er blitt Kristi likemenn og frendar».

Katekesen held fram undervisinga om dåpen – som gjekk direkte over i konfirmasjons- eller krismeringsriten; salvinga med heilag krisma saman med handpålegging og bøn om Andens sjufaldige, messianske gåve (jfr Jes 11).

Kristus, Den salva, blei – seier katekesen – steig opp av dåpsvatnet i Jordan og mottok Anden som steig nedover han i skapnaden av ei due. Slik stig Anden nedover den nydøypte. Vi blir eitt med Kristus i hans salving, slik vi blei eitt med hans død og oppstode i dåpsvatnet. Kristi likemenn og frendar.

officium: torsdag i påskeoktaven, av ein dåpskatekse frå Jerusalem (matutin)

«Vi veit jo godt at på same måte som dåpen er ei reinsing for synder og gjev oss Den heilage andes gåve, slik er han også eit avbilete av Kristi lidingar».

Teksten syner oss kor realistisk syn ein hadde på dåpen i den tidlege kyrkja, heilt i tråd med den hl Paulus» undervising t d i Romarbrevet (Rom 6). Når oldkyrkja talar om sakramenta som «bilete» eller «avbilete», eller til og med som «symbol», tenkjer ein ikkje dette som noko reint pedagogisk eller illustrerande, slik vi lett gjer det. Biletet og symbolet innheld alltid det  det representerer, på ein verkeleg og verkekraftig måte. Biletet er dynamisk og kraftfullt. Det er eit sakrament .

Difor får vi i dåpen ikkje berre del i den syndsforlatinga som Kristus vann oss ved sitt frelsesverk, men vi blir på underfull, løyndomsfull – ja, nettopp sakramental – vis eitt med Kristus.

Eit sakrament er eit mysterium. Jesu Kristi mysterium.

officium: onsdag i påskeoktaven, frå ei gamal påskepreike av ukjent opphav (matutin)

«Det vil seia at den som fylgjer Kristus i eitt og alt, ved å fylgje hans fotspor vil nå opp til høgsetet for det himmelske ljoset» .

Frelsa er ikkje berre noko momentant; vi surrar rundt her i livet – og så,vips, blir vi  nye. Livet er ein prosess, med sprang og omveltingar, men også med lange liner, ei utvikling. Vi skal leve eit liv i Kristus her og no. Vi skal kvar dag ta vare på trua og leve i henne. Vi skal gløyme det som ligg attanfor og tøye  oss etter det som ligg framanfor (Fil 3,14).

Eit liv i Kristi etterfylgjing. Immitatio Christi.  Det som ein gong skal faldast ut heilt og fullt,  er det vi lever no.

carpe diem: vel tilbake..

Turen blei fin. Opp Sørkedalen og inntil Heggelivatna, med mykje motbakke! Kort rast der. På toppen og der det var gran-skugge kunne det endå liggje litt snø på vegen så eg  måtte dra DBS-en. På Ringerike-sida var det meir bruksveg og eg sigla bortover langs svære Storflåtan; ganske kjøleg drag frå vatna som stadig hadde islag, om enn tynt og i oppløysing. Ned frå Damtjern i hårnålssvingar og i full fart,  til Åsa, og så  bortover nord-delen av Steinsletta. Kulturlandskap med soge-sus.

Ny rast på Norderhov, med rask fortæring av ein boks Cola – og sukkerdopen hjalp, så eg trødde uventa lett dei siste to mila frå Hønefoss opp Ådalen. Trilla inn på tunet  der eg skulle i sjutida (starta frå Oslo kvart på to). I dag har eg, og dei eg vitja (Kari og Georg Fr Riber-Mohn; takk for stor gjestmilde!), vandra ein vakker tur over furumoar og opp på ein 650 m høg, skogkledd  kolle der det var rester (!) av ei  bygdeborg frå bronsealderen.  Rundt oss på alle kantar breier austlandslandskapet seg ut. Med skogar og åsar i blåne bak blåne, med Norefjell og Ådalsfjella høgtidleg trunande i det fjerne. Eit Asbjørnsen og Moe-land, eit Kittelsen og Werenskiold-land. Eventyr, mystikk og stor ro. Med soldis og varme som ein sommardag. Tung og mørkegrøn gran, ljos og raudlegga  furu, spedd med eit flor av nyutsprungen lauvskog.

Eit plogtrekk av grågås på veg frå Afrika til Svalbard sigla over oss. I skogen er det gaupe  og ein- og annan bjørn som har sine eldgamle far her, lang austanfrå mot Vassfaret eller kvar det kan vere.

For at eg ikkje skulle bli alt for sein heim, blei eg skyssa til Solllihøgda og trilla så ned til Bærum og Kolsås. Og hit.

carpe diem: over Krokskogen, alleluja!

Framleis gledeleg påske! Stappfullt i St Dominikus krk i dag! No pakkar eg sekken og tar sykkelen fatt, min gamle gode  DBS tur-racer, og drar opp Sørkedalen, over Heggeli, ned til Steinsfjorden, gjennom Hønefoss og til Hallingby i Ådal. Invitert av ein katolsk familie som bur der.  Tilbake i morgon. Det blir fint i det strålande vêret!

Men ingen blogg før eg er tilbake; skal ha så lite med meg som råd. Berre såpass at eg kan skrive i dagboka og lese mine tidebøner og pusse tennene. Alleluia!

homiletica: påskenatt, st Dominikus krk, Matt 28, 1 -10

Kjære brør og systre!

Å feire påske er å feire Jesu Kristi levande nævere!  –Han er her! Difor seier presten ved kvar messe: -Herren vere med dykk! Han som gjekk gjennom strengde dører alt den fyrste påskedagen og sa: -Fred vere med dykk!, difor seier presten også, like før kommunionen/nattverdmåltidet: -Herrens fred vere alltid med dykk – og vi svarar: -Og med di ånd, og helsar kvarandre med fredens teikn. Det er Han som er midt iblant oss og helsar oss!  -Han er her! Kvar messe er påske, kvar sundag er påskedag! –Han er her!

Og nettopp dette: -Han er her! Er sant fordi engelen ved den opne grava helsa kvinnene som kom med sin sorg, og sa, som vi høyrde: – Han er ikke her, han er oppstanden, slik som han sa –kom bare hit og se stedet  hvor han lå! Kjære Maria Magdalena, du som søkte den døde blant dei døde, du kan synge: -Han er ikke lenger i graven hvor bleknet i døden han lå/Jeg levende så ham i haven/og aldri så skjønn jeg ham så!

Han er ikkje her, i grava – det er ingen fiksjon; ”kom og se stedet hvor han lå!”  Han er ikkje blitt lurt eller smugla bort, han var ikkje skinndød og har gått sin veg; nei: ”han er oppstanden, slik som han sa!”

Han er ikkje her, i grava; det er som å seie: Døden er ikkje her, den er overvunnen, besigra! Enno ei stund lever vi i dødens verd, men døden har fått banesår; vi kan forkynne den glade bodskapen og føre ”liv og udøyelegdom fram i ljoset ved evangeliet”!

Han er ikkje her, i grava; det er som å seie: -Synda sitt grep er borte. Ho har fortsatt tak på oss, men Kristus er sterkare; han har gjort opp for alt, for det verst tenkjelege vi kan gjere eller har gjort, for det mest smertelege og skammelege!

Han er ikkje her, i grava; det er som å seie: Den vondes makt er borte. Den uforklarlege åndsmakta som er på ferde i verda,  Demonen, Fienden, og heile hans hær er knekt. Han som anklagar oss, Satan, anklagaren, treng få ikkje det siste ordet i livet vårt. Vi kan frimodig og med full styrke kome til Gud med våre bøner, med vårt liv, for: Han er ikkje her, i grava; han ”lever for å gå i forbøn for oss”, himlen er open, Faderen tek i mot oss og ventar på oss!

Han er ikkje her, i grava. Han lever og handlar usynleg mellom oss, han utfører sitt verk, i oss, i kyrkja; ja, på ein underfull måte held han heile verda i si hand, han er ho Pantokrator, Allherskaren, Den kvite Krist! Apostlane fekk sjå han på fjellet i Gallilea. Ein dag skal vi alle få sjå han!

Han er ikkje i grava. ”Gud reiste han opp og lèt døden gje han frå seg”, seier Peter i sin tale på pinsedag; ”Døden kunne ikkje halde på han”.

Og heller ikkje på meg; på oss.

officium: langfredag, frå ei ei preike av Heschyos, prest i Jerusalem (tenebræ/matutin)

«Å tre, du som slynga røvaren inn i paradiset og let han trø dansen med Kristus: «Sanneleg, sanneleg seier eg deg, i dag skal du vere med meg i paradiset»! «.

Røvaren var spikra til krossen ved sidan av Jesus, låst fast til sin lagnad, til resultatet av livet sitt, utan framtid. Då losnar det, treet blir ein katapult som kastar han inn i himlen, inn eit nytt liv. Han var komen til den yttarste utposten, ingen veg vidare. Men fordi han tek sats,  trassar sin vanvittig vonlause situasjon og ropar til Jesus, går han rett inn  i paradiset.  Han tumlar inn til Gud, som i ein dans, som i ein leik.

Alt var slutt. Då blei det fart på sakene.

homiletica: Skjærtorsdag, St dominikus krk, joh 13,1-15

Kjære brør og systre!

Skjærtorsdagen – og evangeliet vi har høyrt – handlar både om innstiftinga av Nattverden, av messa – og om fotvaskinga, så å seie innstiftinga av diakonien, den innbyrdes kjærleiken, fellesskapen, tenesta for dei andre.

På mange måtar er det siste noko vi kan forstå i ein kultur som vår – vi syns det er meiningsfullt å høyre om at vi skal vere aktive og sosiale, at vi skal gjere noko nyttig, gjere noko for andre. At Gud skal gjere noko for oss, at vi treng han, det synest fjernare.

Den ivrige Peter reagerte tydelegvis også slik: Skal du vaske mine føtter, Herre?… Aldri i evighet skal du  vaske mine føtter!  Då får han høyre Jesu svar:  Får jeg ikke vaske deg, har du ingen plass hos meg. Eigentleg står det: ”har du ingen del i meg”.

Denne Skjærtorsdags-kvelden, trur eg det er dette Herren vil seie til oss som er her:  Får jeg ikke vaske deg, har du ingen plass hos meg. Vi tenkjer så lett at det er mindre verdig å ynskje noko av Gud enn å gjere noko for Gud. Men Gud er ein Gud som vil vere noko for dei som høyrer han til. Som i all kjærleik, i all venskap: -Vi ynskjer å bety noko for den andre, slik vi er. Ikkje berre gjere nytte for oss. Aldri kjem eit menneske oss nærare enn når det opnar seg, når det kjem med seg sjølv, med sitt hjarte, sine behov, si naud, sine vanskar, sine sår, ja, sine tårer. Då kan vi møtast, då vert band knytte, då kjenner vi at vi høyrer saman, at vi elskar.

Difor lengtar Gud etter at vi skal kome til han også med alt det verste i livet vårt. Då kan skuld sonast, då kan sår legast, då kan alt bli nytt.  Difor seier også  Johannes: Kjærleiken er ikkje det at vi har elska Gud, men at han har elska oss og sendt Son sin til soning for syndene våre… Vi elskar fordi han elska oss fyrst (1 Joh 4,10…19).

Det var dette Peter måtte lære. Han måtte fyrst la seg vaske – så kunne han vaske andre.

I dei heilage sakramenta blir livet vårt fornya, der blir vi vaska og reinsa, der får vi del i Jesus. I dåpen blir vi eitt med i hans død og oppstode. I skriftemålet – forsoningssakramentet – tileignar vi oss stadig på nytt det som hende med oss i dåpen; vi får reinsa bort alt det vi pådreg oss heile tida av synd og sår. Og aller mest i messa, i evkaristien – som vi høgtidleg feirar innstiftinga av i dag; der er Kristi kropp og hans blod og dermed hans offer for oss nærverande:  som vi høyrde: Hver gang dere spiser dette brød og drikker dette beger, forkynner dere Herrens død, inntil han selv kommer. Eller som vi song i omkvedet, også med apostelens ord: Velsignelsens kalk som vi velsigner, er samfunn med Kristi  blod.

Hans blod, kalken mot mine lipper– det vil seie: Han har tatt det heilt ut, han har tatt full høgde og full djupne for livet vårt; han har gått like inn i døden, like inn i gapet på alle fiendtlege makter, han har gjort opp for alt. Difor kan han vaske oss, difor er det ingen ting som treng å hindre oss, difor kan vi kome med alt. Kristi blod – den ekstreme kjærleiken! Det toler møtet med mitt liv: Som det heiter i gospelsongen: Det når mig när jag er på höjden/det når mig när jag är i djupet!  

Difor er denne Skjærtorsdagen eit kall til å la alle forsvarsverk falle, til å innsjå at vi treng han, og at vi treng å la oss elske. Ja, kanskje er det som er det aller største og aller mest fortrengte behovet for menneska rundt oss: – Å bli verkeleg elska; av andre, men også av Han, den høgste; å bli elska av sin Gud!

I kveld vil eg lyfte ”frelsens beger” og vite, for meg sjølv og for alle:

 ”at ein drope berre/av det blod som rann/kan all verdi løysa ut or syndeband!”  *)

*) frå den hl Thomas Aquinas» sakramentshymne: Adoro te devote

carpe diem: stille vike

I dag sprang knoppane ut på bjørker og andre lauvtre her i grannelaget. For berre eit par viker sidan var det vinter. Brå-vår her aust. På nytt sit eg i klostergangen, med veikt, disig kveldsljos innover byen. Stille.  Folk held seg verkeleg i ro, eller borte?, denne vika. Men i kyrkja er det fullt på dei store høgtidsdagane. Palmesundag – med prosejon og og med song av Pasjonen i fylgje Matteus, der vi elles les/syng evangeliet i messa. Folk står i 25 minutt; éin kantor syng alle dei mindre rollene, ein av prestane syng Jesus-replikkane, underteikna er evangelist og resiterer sjølve forteljinga. Ved orda: «og oppgav  ånden» kneler alle i heile kyrkja nokre stille sekund…

Dagane elles har gått med til prioral admistrasjon (som alltid hopar seg opp), øvingar, skriftemål og førebuningar. Sundag, etter messa, kom eg meg ein tur ut til Hurum, til vakre Ertsvika ut mot Oslofjorden der han vert brei og blir Skagerak langt ute. Sitje på svaberget, sjå, tenkje, be… brArnfinn-modus. Vegen ned til stranda gjennom vårnaken blandingsskog med skimt av eng og åkrar mellom trea, eit stykke borte – og same vegen tilbake, hestehov strittande i grøftene – alt er som eit under, og eg berre går der og er eitt med det.

I dag har vi hatt ein stille dag/retrettdag saman med systrene på Katharinahjemmet. Øystein Lund (MF) har hatt retrettforedrag om Hebrearbrevet. Kristi offer som aksen i alt; i liturgien, i historia, i verda, i livet vårt; oppmuntringa opg påminninga om ikkje å gje opp, men halde fast ved det usynlege, sjølve djupet og høgda i alt som er. Dagen er innramma av tidebønene, messa og samtalane. Som alltid.

I morgon, Skjertorsdag, startar det heilage Triduum, dei tre heilage dagane som leier inn mot sjølve påska. Igjen skal vi syngje – saman med systrene og andre som måtte møte fram – Tenebræ-officiet; matutin/laudes og Jeremias klagesongar. Så er det den store messa om kvelden; festen for innstiftinga av Nattverden, fotvaskinga, tilbedinga av Kristus i sakramentet utover kvelden og inn i natta, avkledinga av altaret….  Jesu store einsemd, og vår eiga. Vi må gjennom det, for å finne oss sjølve og kvarandre på ein ny måte.  Helg.

officium: onsdag i den stille vika, frå kommentaren til Johannesevangeliet, av den hl Augustin, biskop av Hippo (matutin)

«Når altså martyrane let blodet sitt flyta for brørne sine, gjorde dei gjengjeld for det dei hadde motteke ved Herrens bord».

Augustin viser til at kyrkja feira nattverden, messa, på martyrgravene. Her er opphavet til helgenkulten. Martyrane gav sitt liv for han og til han som gav sitt liv for dei. Liturgien er å ta i mot, og å gje tilbake som takk, som evkaristi. Å gje seg til Gud og til kvarandre, til dei andre. For dei andre.

Den som elskar, har teke til på den vegen der ein kan ende med å gje alt.

officium: tysdag i den stille vika, frå den hl Basilios» bok om «Den heilage Ande» (matutin)

«Vår Guds og Frelsars plan for mennesket ligg i å føre det tilbake til seg etter syndefallet, å lyfta det opp frå den tilstanden av framandgjering det var kome i på grunn av si synd, så det kan stå i eit venskapleg tilhøve til Gud».

Vi er framandgjorde; noko er kome mellom oss og skaparverket, mellom oss og andre, jamvel mellom oss og dei eller den vi elskar. Unansett kor nær vi ynskjer å kome – smerten i fråstanden kan merkast. «Nærast er du når du er borte/noko er borte når du er nær» (Tor Jonsson). Ja, vi kan bli framandgjorde i høve til samfunnet og arbeidet vårt (Marx). Mest framande og ukjende kjenner vi oss i høve til Gud – endå «det er i han vi lever, rører oss og er til» (Apgj).

Å overvinne framandgjeringa er ikkje berre å finne sin plass, å fylle sin funksjon, å bli trygg. Det er å bli ven. Liv er venskap. Menneskeleg, økologisk, politisk. Og i høve til Gud.

Gud – min ven!

officium: måndag i den stille vika, frå ei preike over Herrens liding, av den hl Augustin, biskop av Hippo (matutin)

«Han gjorde det vidunderlege byte: det var vårt han døydde ved, det er hans vi skal leve ved».

Det vidunderlege byte, den sæle utvekslinga – det er tidlege nemningar på kva Jesus har gjort for oss.  Heile frelsesverket kan rommast i dette. Gud blir menneske for at mennesket skal bli gud, seir den hl Ireneus. Ikkje berre vår menneskenatur tek han på seg, men også synda og døden, bota og straffa. Alt det destruktive gjer han til sitt, alt det konstruktive – det som byggjer, det som tener livet – det kan vi gjere til vårt.  Det fornyar kropp og sjel, relasjonar, fortid, notid og framtid. Gje alt ditt til han, så gjev han alt sitt til deg.  Gjer det når du går til skriftemål, når du feirar nattverden, når du bed.

Er det noko menneske lengtar etter, er det dette.

nota bene: Vest er best!

Fyrst publisert i Signert, Klassekampen, laurdag 16/4-11…

I VG, fredag 7. april, les eg at det er ei overtydeleg skilnad i arbeidsmoral mellom dei norske landsdelene. Vest er rett og slett best. Her går folk minst på trygd, her er det minst sjukmeldingar og minst skulking frå jobben. Røft rekna gjeld det Vestlandet frå Møre til og med Rogaland.  I dette området føregår også femti prosent av den nasjonale verdiproduksjonen – sjølv når ein held olje og gass utanfor – utført av tjue prosent av folkesetnaden i landet. Det er altså sviande klårt at det er noko med vestlendingen. Ein av dei som blir intervjua om saka,  seier at ho lurer på kva det kan  vere.

Ei sosiologisk undersøkjing vil kunne  svare på dette, noko som vil vere av stor interesse, spør du meg.  Eg prøver meg likvel med ei delforklaring som eg trur har mykje for seg. Det har med kultur og mentalitetar å gjere. Ein av faktorane er religionen. I den norske, kulturelle mytologien står Vestlandet for pietisme og markert kristendom.  Her har både bedehuset og kyrkja hatt størst opplsutning, her er det svart, dystert, trangsynt og dumt.  Klisjeane og fordomane står i kø. Ifylgje myten skal den puritanske og pietistiske kristendomen vere så fokusert på det hisidge – det vere seg himmel eller helvete – at folk ikkje bryr seg om verda og samfunnet rundt seg.  Jorda er ein jammerdal som ein berre skal kome seg unna snarast råd.

At tradisjonell kristentru har stått sterkt vestpå, er velkjent. Hans Nielsen Hauge og den etterfylgjande haugianarrørsla fekk stertkt innpass her, og seinare evangeliske og lågkyrkjelege vekkjingsrørsler har hatt djuptgåande innverknad på folkelivet, anten folk har vore personleg truande eller ikkje. Desse rørslene kunne heller ikkje hatt slik apell og gjennomslagskraft dersom ikkje kristen og kyrkjeleg opplæring hadde gjort seg gjeldande på førehand. Folk flest las og song, ofte tunge og krevjande tekster som også blei portalar til den historiske og over-nasjonale kulturarven.  Vestlendingen vart ’lesar’.

Er ikkje dette etoset typisk protestantisk? Jau. Men det er gode grunnar for å sjå den klassiske protestantiske kallsetikken og arbeidsmoralen som ei demokratisering og utviding  av det mellomalderske og oldkyrkjelege klosterkallet. I Vesteuropa  blei den monastiske etikken utforma av Benedikt av Nursia (500-talet), og hans klosterregel, St Benedikts regel, har sett djupe spor i europeisk samfunnsutvikling. Sjølv om  vi ikkje finn sjølve ordlyden i regelteksten, oppsummerer mottoet ”ora et labora” (be og arbeid) mykje av dei benediktinske ideala.  Nøysemd, eit enkelt liv, arbeidet sett som ei teneste  er dygder som inngår i denne livsinnstillinga. Norsk haugianisme og vekkjingskristendom har vore ei folkeleg intensivering og vidareføring av spiritualiteten i katekisme, salmebok, liturgi og oppbyggjingslitteratur, og i underlaget for dette finn vi også  noko av den monastiske tradisjonen, tillempa og omforma.

Haldninga til arbeid  har med  økonomiske og politiske rammevilkår å gjere. Men  òg med kva  ideal og forventingar ein er oppseda med og kva slags kulturell atmosfære ein lever i.  Dette blir prega av dei impulsane som rettar seg mot dei djupaste aspirasjonane i mennesket, til det som  formar samvitet og karakteren.  Grunnleggjande førestellingar om menneskeleg fridom og ansvar  spelar også ei avgjerande rolle. Det er på dette djuptliggjande nivået  tru og religion øver sin innverknad, meir enn  ad hoc-kampanjar og reint politisk moralisme.

Ein  bør ikkje bruke religion som drivstoff for nyttige formål, som t d betre arbeidsmoral. Tru og livssyn må vere motiv gode nok i seg sjølve. Men av og til er det ikkje dumt  å tenkje over at kva folk trur på, gjev utslag på arbeidsstatistikken. Og på Noregs-kartet.

officium: den hl Magnus Orknøy-jarl (+1115), martyr, av Orknøysoga (matutin)

”Han var overlag raus mot hovdingar og mektige menn, men mest gav han jamnleg lindring og trøyst for dei fattige”

Maguns Orknøyjarl blir skildra som ein kristen fyrste. Etter dei ideala som galdt i mellomalderkyrkja. Glans og storsinn høyrde med; fyrstemakta skulle ein ikkje skamme seg for. Men den kristne kongen eller fyrsten skulle fyrst og fremst stå for rett og rettferd og difor vere dei svake og dei fattige sin vernar  – ikkje som antikkens rundhanda, men nedlatande PR-gåver til undersåttane – ”brød og sirkus – men som ein heilag skyldnad og i respekt for mennesket, som ein bror.

Den messianske kongen, djupast sett Jesus Messias,  er føredømet for den kristne herskaren.

officium: fredag, 5. vike i faste, frå den hl Ruspes (f 467) brev til Peter om trua (matutin)

”Den nye pakts offer er takkseiing for og minne om Kristi kjøt som han ofra for oss”.

Messa blei tidleg kalla ”offer”, ho er evkaristi, takkseeing, takkoffer.  Når vi ’gjer evkaristi’, blir Jesu offer nærverande, frambore og motteke. Det vi takkar for, er ikkje berre ei hending som forblir i fortida. Takkseinga bryt gjennom tida og frelsa kjem oss nær, som ein levande røyndom.

Liturgi er fortid, notid og framtid, tid og æve i eitt no.

officium: onsdag, 5. vike i faste, av eit brev frå pave Martin 1 (+655), martyr (matutin)

«Og måtte dei så, saman med meg arme menneske, motta frå vår Herre og Frelsar, Jesu Kristi hand den ortodokse trus rettferdskrans».

Pave Martin blei landsforvist til Krim, forfylgd av den bysantinske keisaren som støtta den monoteletistiske vranglæra («ein vilje»; at Kristus ikkje hadde ein verkeleg menneskeleg vilje, berre ein guddomleg, og altså ikkje var fullt ut menneske).  For dei kristne  i oldkyrkja var innhaldet i trua eit spørsmål på liv og død.

Kristen tru er «ortodoks» tru, rett tru. Ikkje ei tru på kva som helst. I vår kultur er «ortodoksi», «rett tru», «dogme « o l omgrep nærast skjelsord. Men trua er ikkje «vår»; ho er overlevert oss frå Kristus gjennom apostlane (apostolisk), ho er heile kyrkja si tru (katolsk).  Ho er vedkjennarane (confessorane) og blodvitna (martyrane) si tru.

Saman med alle desse er det vi kan seie: -Credo! Eg trur!

officium: tysdag, 5. vike i faste, frå ei preike over Kristi liding av den hl Leo den store, pave (matutin)

» Å den underfulle krafta i krossen! Å den useielege herlegdomen i lidinga! Her set Herren retten, her blir verda dømd, her er makta til den krossfeste».

Leo siterer Jesu ord frå dagane før arrestasjonen og krossfestinga: «No fell det dom over denne verda, no skal hovdingen over denne verda kastast ut» (Joh 12,31). Jesus vinn ved å tape, han blir opphøgd ved å fornedrast. Løyndomen i hans makt er kjærleiken like til døden.

Inga makt er sterkare enn denne.

officium: måndag, 5. vike i faste, frå ein salmekommentar av den hl John Fisher (1469-1535), biskop av Rochester, martyr (matutin)

«Der viste han fram, framfor Den himmelske Fars trone, det uendeleg kostelege blodet han sju gonger hadde late flyte for alle menneske som var bundne av synda».

Kristi ofra seg på jorda, på Golgata – men han gjer stadig sitt offer gjeldande i den himmelske heilagdomen. Det er dette vi tek del i når vi feirar  messa; det går aldri ut på dato, det er «ei evig forløysing» (Hebr 9,12), minner  den hl John Fisher oss om. Og han held fram: «I dette heilage offeret tek alle del som er gripne av ærleg anger og har gjort bot for sine synder, som har klart for seg at dei ikkje vil falle tilbake i sine tidlegare laster».

Vi treng alle noko som er sterkare enn våre synder. Det er Kristi blod – slik gospelsongen seier det og som vi fullt ut kan syngje nettopp under den hl messa:

«Det når mig när jag er på höjden/det når mig när jag är i djupet!»