nota bene: job

Fyrst publisert i spalten Signert, Klassekampen, 7/6-12…

Livet i klosteret er eit liv med mange og lange tekstar. Mange av dei fleire tusen år gamle. I nattoffciet, tidebøna om natta eller i otta, les eg dei lange stykka frå Skrifta og frå kyrkjefedrene. På sett og vis kunne dei vore skrivne i dag fordi dei treff mennesket slik det er og røpar kva vi ber i oss og kjempar med: Gud, kjærleiken, hatet, tapa, lengslene, sorga, døden, meininga. Var det nokon gong menneske ikkje spurde etter dette, anten openljost eller i dulgsmål, ordlaust eller med skrik, i bøn eller i dikt?

Som i Jobs bok. Ei bok om ein mann i orienten, i landet Us, fyrst rik og trygg, så ribba for alt. Eit menneske frå ei anna tid og frå alle tider og alle stader. Kona bed han å spotte Gud og gløyme sin Skapar. Kva hjelp det å tru? Venene – som trass alt sit hjå han i sju dagar utan eit ord og kastar mold over seg og gret høgt – meiner at han må ha fortent si ulukke, for ein rettferdig mann skal ikkje oppleve noko slikt. Men Job korkje spottar eller bøyer seg. Han kranglar med Gud og tviheld på livet og på sin sjølvrespekt, etter å ha tømt hjartet sitt for botnlaus fortviling:

”Bort med den dagen då eg vart fødd, den natta då det vart sagt: ’Ein gut er avla’…Gjev den natta vart utan frukt og aldri vart helsa med jubel..Lat hennar morgonstjerner mørkjast, lat henne venta på ljos som ikkje kjem, lat henne aldri sjå morgonrodens strålar!.. Kvi gjev Gud ljos til den som lid, kvi lèt han den ulukkelege få leva?”

Krisene og trauma i livet kan utrykkjast med meir umiddelbare ord, men vi har også behov for ord som tolkar og loddar djupnene i det vi opplever, ord som set oss i samband med røynslene til andre menneske. Poesien og skjønnlitteraturen formulerer dette, men dei heilage tekstane kan ofte vere allmengyldige og personlege på ein gjennomgripande måte. For den truande er Gud sjølve spegelen for eksistensen, den yttarsete instansen som du både vonar på og slåss med, slik Job gjorde det.

Det er ei vanleg førestelling i vår kultur at religiøse tekstar bør vere glade og gjere livet lettare – og fordi dei ofte er skuffande alvorlege og krevjande, blir dei avviste. Men det som tèl, er at både tekstane og livet er ekte. Eg trur at menneske også treng andre språk enn det psykologiske og terapeutiske. Klinisk presisjon kan vere nyttig – men også dehumaniserande. Ofte har dessutan mystikarane og den åndelege rettleiingstradisjonen, både i kristendomen og i andre religionar, tileigna seg mange innsikter som seinare vitskap har funne fram til. Lytting og samtale gjennom generasjonar og i møte med breidda av menneskelivet gjev slitesterk røynsle og velprøvd visdom. Denne tradisjonen har også ein tydeleg etisk basis som menneske kan identifisere seg med og prøve seg på.

Spørsmålet om meining kan ikkje undertrykkjast utan at mennesket blir skada. Job skrik etter meining, og ser berre meiningsløyse. Smaken av det meiningslause kan berre den fornemme som verkeleg trur på ei meining, på rettferd, kjærleik, sanning og godleik. Frontkollisjonen mellom det vi trur og det vi stundom erfarer, gjer menneskelivet eksistensielt og ikkje berre til ein serie med hendingar og eit jag etter tilfredsstelling. Det finst ein truverdig resignasjon – for den som kjempar for å finne meininga; som ikkje maktar å sjå henne, som heller ikkje vil kjøpe billeg trøyst, som eigentleg ikkje gjev opp, men vågar å falle om i Guds fang.

Det er å utstå kampen og fortvilinga som gjer oss til menneske. Å nøye seg med det absurde er ikkje heroisk, det er tvertom ei fluktrute. I dag er det ikkje trua, men nihilismen som er opium for folket. Mennesket skal ikkje resignere på meininga med tilveret, men på sin eigen styrke; vite at det er sårbart, forgjengeleg, avhengig. ”Kom i hug at mitt liv er som ein pust”, seier Job. Dyrking av det meingslause fører ikkje til at vi konfronterer lidinga i livet, men heller til fortrengjing. Vi dopar oss med vår eigen vitalitet: ”Et, drikk og ver glad”, i morgon er vi borte. Kombinasjonen av overtru på eigen styrke og kynisk skeptisisme brutaliserer oss.

Jobs ulukke var meir enn sjølve tapet av alt som er godt i livet. Han kjende seg krenkt, som ein kasteball i Den allmektiges hand. Han heldt fast på sin integritet og hevda sin rett. Kvar dag må mennesket reise seg og kjempe mot si eiga fornedring. Når det er som mørkast, ser vi det best.

I natta blir dagen til.