Føredrag i St Olav krk, Trondheim, Olsok 2010. Kompaktmanus…
1. Olavsarven – innhaldet; rask skisse
Fyrst vil eg prøve å summere opp i nokre stikkord kva eg ser som substansen i det som blir kalla ”Olavsarven”. Det kan sikkert utdjupast og supplerast, men eg føreslår fylgjande:
– Olav som nasjonal symbolfigur, som rex perpetuus Norvegiæ (Noregs evige konge). Dette er det lettast tilgjengelege, og det som er mest brukt, og lettast å lage klisjé av.
-Olav som lovgjevar; innføringa av kristenretten. Vanskeleg å snakke om når det blir for konkret (abort, evtanasi, ekteskap/samliv). I forlenginga her ligg forminga av Noreg som eit statssamfunn, overvinninga av ættesamfunnet. Rettsstaten.
-Olav som martyr, helgen, forbedar, apostel /kristningskonge. Det mest problematiske for mange ikkje-katolikkar; mykje fortrengjing og utanomsnakk her.
2. Ein teologisk refleksjon – for å komme frå klisjé til kraft.
Olavsarven er ein ”pakke”; ein kan ikkje berre ta ut bitar og brokkar. Det er ein del føresetnader som må vere der, om arven skal vere funksjonell/operativ.
a) Det ekklesiologiske.
Spørsmålet om kva kyrkja er – og kva samfunn/stat/nasjon er. Det ligg føringar på dette i Olavsarven.
Olav er fyrst og fremst ein katolsk kristen, ein kyrkjekristen. Det kristne kongedømet, den mellomalderske, katolske forståinga av kongen låg til grunn og var det han ville lansere. Det var kyrkja som utforma og forvalta denne forståinga. Ikkje utan konfrontasjon med andre tradisjonar; der kongemakta eller den sekulære styremakta blei sett som ei heilt sjølvstendig ordning, om enn ordna av Gud. Kong Sverre representerte noko av dette – og det blei sjølsagt fullt realisert i reformasjonen, i læra om dei to regimenta og nasjonalstaten under fyrsten. Heile den moderne lausrivinga av samfunnet frå kyrkja må sjåast i dette perspektivet. Den kristne kongeideologien, eller det katolske synet på styremakta, var å sjå kongen som messiasavbilete; ein av Gudsfolket, fremjar av retten, vernar for dei svake. Og han står under kyrkja si undervising og hennar disiplin.
Samfunnet blei sett som eit kristent samfunn; ikkje eit sekulært samfunn med kristne verdiar, men som eit uttrykk for communio sanctorum, samfunnet av dei heilage. Samfunnet blei sett i ljos av kyrkja, ikkje omvendt. Som vi syng i fedrelandssalmen: ”Lat folket som brøder saman bu/som kristne det kan seg søma”.
*Å gjere Olavsarven til ei samfunnskraft, førutset eit syn på kyrkja som eit sjølvstendig samfunn, eit verkeleg og konkret samfunn – ikkje berre som ein religiøs funksjon av den konfesjonelle staten, som i klassisk protestantisme – der er kyrkje og samfunn også samanfallande, men det er staten som har primatet – ei heller som i eit sekuært samfunn med ei statskyrkje tilpassa sine formål. Også her er det staten som er primær, men han har ikkje lenger konfesjonelle forpliktingar.
Olavsarven førutset altså ein annan ekklesiologi, ei anna lære om kyrkja – og ein annan kyrkjelege røyndom! – enn den vi finn i den stats- og folkekyrkjelege tenkjinga og retorikken i dag. Elles blir det kljisjé; ein del av den religiøse legitimeringa av A/S Noreg i dag. Litt kristent stasj på på konstruksjonen.
b) Det hagiologiske[1]
Å gjere Olavsarven til ei kraft, førutset også at ein tek på alvor synet på kva ein helgen er. Ein teologi eller ei kristendomsforståing der ein ikkje kan snakke om at mennesket blir helga/heilaggjort, kan ikkje forstå Olavsarven/kven kyrkja reknar Olav for å vere.
For å skjøne ein type som Olav, må ein også kvitte seg med den borgarleggjorte og viktorianske forståinga av det dydige/heilage livet. Ikkje den prektige og plettfrie, men den omvende syndaren, det grove materialet. Tenk på David, profetane, Peter, Paulus, Maria Magdalena, tollmenn og syndarar. Berre høyr kva foprfattaren av Hebrearbrevet (kap 11) seier om dei heilage:
Ved tru fall Jerikos murar då folket hadde gått rundt dei i sju dagar. 31 I tru vart Rahab, ho som var prostituert, berga så ho ikkje mista livet saman med dei ulydige, for med fred hadde ho teke imot dei som kom for å speida ut landet.
32 Og kva meir skal eg nemna? Tida strekk ikkje til om eg skal fortelja om Gideon, Barak, Samson og Jefta, om David, Samuel og profetane. 33 Ved tru vann dei over kongerike, heldt oppe retten, fekk lovnader oppfylte, lukka gapet på løver, 34 sløkte veldig eld, slapp unna bitande sverd, gjekk frå vanmakt til styrke, vart sterke i krig og slo fiendehærar på flukt. 35 Kvinner fekk tilbake sine døde; dei hadde stått opp. Nokre vart torturerte og sa nei til å bli kjøpte fri, for dei ville heller nå fram til ei betre oppstode. 36 Andre laut tola spott og piskeslag, ja, til og med lenkjer og fengsel. 37 Nokre vart steina, saga i to eller drepne med sverd. Andre måtte gå omkring i saueskinn og geiteskinn, i naud, forfølgde og mishandla. 38 Verda var dei ikkje verdig, og dei måtte flakka omkring i øydemarker og fjell og heldt til i grotter og holer.
39 Alle desse fekk godt vitnemål for si tru, men dei opplevde ikkje å få det som var lova. 40 Gud såg føre seg noko som er betre for oss: at dei ikkje skulle nå fram til fullendinga utan oss.
Helgenen er eit verkeleg menneske som med heile livet sitt blir brukt av Gud, så å seie på trass av seg sjølv.
Olav som forbedaren, ein som vi påkallar om forbøn, høyrer saman med dette. Også tanken om Olav som rex perpetuus førutset at han lever no, i Guds nærleik, i himlen, ja; at han har del i Kristi kongevelde – noko som i seg sjølv har med helgenomgrepet å gjere; den heilage er prest, profet og konge. Vi utøver det no, i vårt jordiske kall, og ein gong i æva, saman med Kristus. Kong Olav forheld seg – for å seie det slik – til den norske nasjonen og til einskildmennesket som forbedar, som den som talar vår sak hos Gud – i Kristus. At vi er forbedarar for kvarandre, fortrengjer ikkje Kristus, slik ein ofte høyrer; tvert om, det er i Kristus vi bed for kvarandre, som lemer på hans lekam.
Olav er altså kongen som hevdar retten, kongen som stør den svake og tek deira sak – eller rett og slett ein kristen bror som ved Guds nåde er brukt som Guds reidskap, som står oss nær i den historia, den kulturen og den livsopplevinga som er vår, og som vi kan be om forbøn hos Gud.
Utan dette –skal vi seie ”metafysiske”, at Olav er ein levande person, ein vi har samfunn med no – blir Olavsarven lett berre eit idéinnhald, ein ideologi. Ikkje minst som ein nasjonal(istisk) ideologi. Ein del av ”det norske”. Vi skal huske at det Olav gjorde med Noreg, var å innlemme det i ein universell samanheng; den katolske/universelle kyrkja. Og dermed inn i ei forståing av stat og samfunn som noko vidare enn det nasjonale. Difor er Olav også ein helgen for andre enn nordmenn; tenk på hans popularitet i Sverige, i Danmark, i England. Eg er glad for at det nettopp var Emmanuel frå Nigeria som gjekk fyrst i prosesjonen med krusifikset i dag.
Olavsarven førutset altså ei positiv teologisk forståing av helgenen sin plass i kyrkja og i det kristne livet.
c) Det samfunnsmessige
Å gjere Olavsarven til ei kraft i dag, førutset ei gjennomtenkt forståing av tilhøvet mellom kyrkje og samfunn.
Det seier seg sjølv at vi ikkje kan forstå samfunnet som ”kyrkje” i dag – like lite som vi kan forstå staten som ein konfesjonell stat (slik Grunnlova enno, formelt, gjer det jfr § 2: ”Den Ev Luth Religion forbliver Statens offentlige Reliogion” etc). Det nyttar ikkje å rekonstruere den mellomalderske, kristne einskapskulturen/einskapssamfunnet. Det nyttar heller ikkje å skulle gi eit pluralistisk samfunn eit kristent verdigrunnlag. Olavsarven handlar, som sagt, ikkje om abstrakte ”verdiar”, men om konkrete livsformer, om levd liv i eit levande samfunn.
Olavsarven må primært levast og takast i mot i kyrkja – som nettopp må vere eit samfunn, eit verkeleg samfunn. Det er kyrkja sine lemer som må forpliktast på- og som må leve ut Kristenretten i dag. Med dei implikasjonar det har i dag for
-menneskesynet. Vern av det ufødte livet, vern om det funksjonshemma, det ”utnyttige”, det sjuke, det gamle livet..
-forståinga av ”det felles gode” – økonomisk, økologisk.. Kor stor er ikkje kontarsten mellom det norske folks levemåte og det Olavsarven, jfr Gleditsch sin olsoksalme som vi song ved høgmessa: ”Da viet Olav første gang/vår stammes liv til veien trang…” !
Utover i det størrre samfunnet må ein delta som inspiratorar, som vitne, som vedkjennarar, som debattantar, som støttespelarar for alt som er godt og ære verd. På fritt grunnlag.
3. Difor er det nødvendig å stramme opp retorikken og feiringa rundt Olavsarven.
Breidda må vere der; kristendom er inkarnasjon, trusliv levd som sant menneskeleg liv i alle eksistensielle og sosale dimensjonar. Både marknad og konsertar høyerer med. Ja, alt høyrer med.
Men: Det må vere basert i ei full-lødig kyrkjeleg feiring og markering (Jfr programbladet for Olavsfestdagane; ”det heilage døgnet”, bokstaveleg tala heilt i margen i programheftet, marginalisert. Liturgi, bøn, feiring, men og undervising og forkynning av klasse. NB: Dette er ein apell også til den katolske feiringa. Også det folkeleg-kristne må vere med: Forkynnig til omvending og åndeleg fornying! Olav var apostel, han ville omvende folket (jfr antifon, 2. Vesper).
Og dette må vi våge å ta på alvor. Historisk mangfald (marknad, drakter, turneringar…) høyrer med; men utan å bli historiserande/estetiserande, kunstige ”innslag”, ”programvare”. Historiserande bruk av historia – er alltid eit skjold mot utfordringa som historia gir. Vi må unngå distanseringa.
Ein levande Olavsarv –vil skape kultur og folkeliv no, stadig på nytt! Det kan han bere gjere som ein grunnleggjande og tydeleg kristen trusrealitet.
—
Ikkje så tynt at alle kan vere med på det, utan å bry seg.Men så tydeleg at alle kan sjå det – og bli prega av det. Både som individ og nasjon.
[1] Hagiologi: læra om helgnane
fr Arnfinn Haram - Weblog 
Siste kommentarar