discursus: Mikkjelsmesse – om englane og den usynlege verda

 

I dag er det Mikkjels-messe. Festen for erkeenglane Mikael, Gabriel og Rafael og alle englar. Den 2. oktober er minnedagen for verneengelen (skytsengelen).

 Det rår både veksande interesse for- og forvirring om englane sin plass i kyrkja, i teologien og  i trua. Avvisinga av nyreligiøs englelære har fått mange til å tru at englane er avskaffa i kyrkja, at det dreier seg om overtru gamle mytar som vi er ferdige med.

Dette blir så knytt til debatten om kontakt med dei døde (spiritisme), og mange protestantisketeologar synest å meine alt livet etter døden er noko vi nesten ikkje skal befatte oss med. 

Her er det bra at katolsk (og ortodoks) lære har ein ryddig og stadig fasthalden tradisjon. Helgnane (som vi skal kome tilbake til ved Helgemesse (Allehelgen)-tid ), er ikkje dødningar som vi manar opp av dødsriket gjennom «medium» for å avtvinge dei løyndomar.  Helgenkulten – at vi ærar helgnane som føredøme og bed om deira forbøn hjå Gud – høyrer saman med læra om communio sanctorum (samfunnet av dei heilage), slk det er uttrykt i dei felleskristne trusvedkjenningane. Dei heilage er levande i himlen, i den sigrande kyrkja, saman med engleskaren, i Guds nærleik, dei er  «skya av vitne» som omgjev oss, som fylgjer med oss (Hebr 12,1ff). 

Gud er ikkje einsam i sin himmel; han er Herren Sebaot, allhærs Gud. Englane er Guds skapningar; for Gud har skapt omnia visibilia et invisibilia (alle synlege og usynleg ting), slik det òg står i trusvedkjenninga (Nikenum); «den usynlege verda» er like reell som den synlege.  Sekularisert teologi og trusliv, slik vi ofte møter det i vår kultur, har nesten gløymt dette. Også når ein talar om «skaparverket». Vi har fått eit reduksjonistisk syn både på skapinga, på røyndomen og på vårt eige liv. 

Det finst kjerubar, serafar, livsvesen, troner, makter, herredøme, erkenglar, englar som tener Gud i hans skaperverk og hans verdsstyre, ja, i livet til kyrkja og den eisnkilde truande(Hebr 1,7). Alle Guds born har ein engel som «alltid ser Faderens åsyn», seier Jesus (Matt 18,10).  Englane – Guds sendebod – er overalt med i Bibelen; dei lovsyng og tilbed (Jes 6), dei kjempar med Jakob (1 Mos 32,24ff), dei går føre Israel og strir for det ( 2. Mos 14,19), dei prisar Gud over Betlehemsmarkene, (Luk 2,8ff) dei syner seg for menneske slik dei gjer det for Manoah og kona hans (Dom 13,2ff), Sakarja, Josef og Maria (Luk 1 og 2; Matt 1); dei styrkjer Jesus i Getsemane (Luk 22,43), dei velter steinen frå og helsar dei som kjem til den tome grava på påskedag (Matt 28,1ff), dei frir apostlane ut av fengslet  (Apgj 5,19)osv… 

Erkengelen Mikael er sigerherren over demonane og deira fyrste ( Jud v 9; Op 12,7,ff; Sak 3,2)  Noko som minner oss om at det også finst vonde åndsmakter og englemakter; englar som har falle frå sin Skapar (Efes 6,10ff;). Mikael (mi-ka-el)  tyder «Kven er som Gud?» Det er eit namn fullt av fred og trøyst. Vi har all grunn til å takke Gud for englane og bed om deira vern og om at dei må gripe inn forat Guds rike og alt godt skal vinne fram. 

Så ta fram att biletet  av engelen over barnesenga dersom du har fjerna det- eg har ein liten ikon av den hl Mikael som har fylgt meg i tretti år – og ta det fram i trua di og i livet ditt.

Reklame

officium: tysdag, 26. vike i det allmenne året, fil 1,27-2,11 (matutin)

«Så gjeld det berre at de lever eit liv som er Kristi evangelium verdig» (1,27)

Denne setninga traff meg og vekte meg i dag. Det  er mange grunnar til å skjerpe seg i si livsførsle, fyrst og fremst at det gode er eit mål i seg sjølv, til Guds ære og til det beste for nesten vår.  Ansvaret for trua sitt omdøme i verda burde også stramme oss opp. Det gjeld sjølsagt alle som har eit offentleg kall, men òg alle som ber namnet «kristen».

Det forpliktar. Vi er dei einaste ambassadørane Kristus har i verda.   I medvitet om dette bør vi møte kvar dag og alle menneske.

officium: måndag, 26. vike i det allmenne året, Filipparbrevet 1,12-26 (matutin)

«»Eg har hug til å fara herifrå og vera saman med Kristus..» (v23).

Paulus sit i fangenskap i Roma; han veit at livet hans heng i ein tråd. Han vil møte Kristus, men kjenner òg at han framleis har ei teneste å gjere her på jorda. Orda viser klårt at kristen tru reknar med eit liv, ein eksistens, etter døden. På oppstoda sin dag skal vi nyskapast med kropp og sjel, men før den dagen, har vi eit liv i Guds nærleik i vente, dersom vi døyr i trua på Kristus. «Sæle er dei døde som døyr i Herren heretter» (Op 14,16). 

Døden er ikkje det siste.

officium: laurdag, 25. vike i det allmenne året, esek 47,1-12 (matutin)

«Og sjå, det rann vatn fram under dørstokken på austsida av huset» (v 1)

Templet, Guds bustad og fotskammel, ligg profeten -og presten – Esekiel på hjarta. Esekiel er også dei grensesprengjande synene sin profet; han ser noko av Guds ufattelege og forunderlege vesen; at Gud er heilag, vil seie at han er annleis enn alt. Templet er både den konkrete bygningen – og samstundes eit mysterium, ein visjon. Profeten ser Guds livgjevande nærvere i skaparverket. Templet løyner sjølve livskjelda. Frå Guds nærvere flyt livet fram: «Alle levande skapningar som det kryr av, skal få leva alle stader der denne kjelda renn» (v 9). 

Slik Johannes sjåar ser det seinare: «Engelen synte meg ei elv med livsens vatn; klår som krystall renn ho ut frå trona åt Gud og Lammet» (Op 22,1).

Utan Gud, døyr verda.

officium: fredag, 25. vike i det allmenne året, esek 40,1-4; 43,1-12; 44,6-9 (matutin)

«Dei sette sin dørstokk attmed min, og sin dørstolpe attmed min, så det berre var ein vegg mellom meg og dei» (43,8)

Esekiel siktar til det kongelege palasset, som var reist like ved templet. Kongane og miljøet rundt dei var ofte innfallsporten for avgudsdyrking, for livsførsel, sed og skikk som fjerna folket frå Israels Gud og hans paktsvilje. «Dei gjorde mitt heilage namn ureint», seier Esekiel. Templet og tenesta der blei ståande som eit minnesmerke over noko dei hadde forlete, noko dei ringeakta og ikkje tok så nøye. Gud blei ein framand for folket sitt.

For Esekiel er ikkje Gud berre ein fjern figur, Han gjev ikkje berre ei lov, men vil bu midt i folket, i heilagdomen. Difor må templet gjenreisast og den heilage tenesta der fornyast. Det kan berre skje dersom folket helgar seg og vigslar seg til eit liv i Guds nærleik.

Djupast sett, er det Guds-folket som er Guds hus, Guds heilagdom.

officium: torsdag, 25. vike i det allmenne året, esek 37,15-28 (matutin)sklj

«Då skal folkeslaga sanna at eg er Herren, som helgar Israel, når min heilagdom er mellom dei for alltid» (v 28)

For Esekiel er dette sjølve fullbyrdinga av Guds plan med Israel: Ikkkje berre at Gud talar til folket og gjestar det i visse situasjonar, men at Guds heilagdom er planta i deira midte. Templet og tibedinga, offeret og gudstenesta; slik syner Gud seg i sitt velde, si prakt, sitt underfulle og ufattelege vesen. 

Folket sitt liv skal gjennomstrålast og pregast av dette. Eit heilagt folk, eit presteleg folk, eit folk som skjønar at mennesket er kalla til å halde høgtid.

officium: onsdag, 25. vike i det allmenne året, esek 37,1-14 (matutin)

«Tal profetisk over desse beina, og sei til dei: De turre bein, høyr Herrens ord!» (v 4)

Dei turre beina i dalen som blir ikledde sener og kjøt – eit varsel om oppstoda frå dei døde, oppstoda av lekamen. Oppstoda er ein nyskaping, eit skapingsunder. Gud svik ikkje sitt skaparverk; det fysiske og kroppslege har del i vona. 

Gud skaper ved ordet sitt. I nyskapinga som i den fyrste skapingsakta: «Då sa Gud»! «Han tala, og det skjedde, han baud, og det stod der»(1 Mos 1,3; Sal 33,9). Guds ord er alltid eit profetisk ord. Det skaper noko nytt, det er i forkant av alt som elles hender, det endrar det som ser fastlåst ut, det opnar dører som synest stengde, det flerrar mørkret så  vi ser ting tydeleg. I verda, i historia, i livet vårt.

Alt som er turt og dødt, i oss og rundt oss – måtte Gud nå det med sin tale i dag!

officium: måndag, 25. vike i det allmenne året, esek 34 (matutin)

«No vil eg skifta rett mellom sauene…» (v 17b)

I det store kapitlet om den gode hyrdingen, ser vi at Gud – som sjølv vil ta seg av flokken sin –  ikkje berre vernar sauene mot villdyr eller leier det til gode beiteplassar. Han grip også inn i dei indre problema og motsetningane i hjorden. Profetane slo hardt ned på at det utvikla seg store sosiale skilnader i folket.

Paulus går i rette med dei truande i Korint for måten dei heldt agapemåltidet på i samband med evkaristifeiringa: «For når de held måltid, sit kvar og ein med sin eigen mat, og den eine er svolten, medan den andre fyller seg» (1 Kor 11,21). Og Jakob sier det same: «Til den fattige seier de: «Du kan stå der», eller: «Set deg her ved føtene mine!’… De har vanvørdt den fattige» (Jak 2, 1ff).

Kyrkja – Kristi kropp, der vi  er lemer – er ein sosialt forpliktande fellesskap.

homiletica: gudsteneste, Ulvik, Luk 7,1-11

Friluftsgudsteneste i dag, på Hjeltnes hagebrukskule i Ulvik, i smb m Olav H Hauge-dagane. Preika fylgjer tekstrekkjene i Den norske kyrkja. O H Hauge-dagane har i år hatt temaet «kvardag», ut frå Hauges dikt om dette; «det går an å leva i kvardagane òg»..  Preika er nok også eit lite innlegg i poesi-debatten… 🙂

17, SUND E .PINSE,  19/9-10, ULVIK, LUK  7, 11-17

Kjære vener!

Det handlar om kvardagen ved denne poesifestivalen, desse Hauge-dagane. Det handlar om å sjå det store i det små. Tek eg ikkje feil, er det ei understreking av Hauge som diktar for det konkrete, det nære det enkle. Det ny-enkle; etter dei store orda, etter dei store kjenslene, etter dei opphøgde synene. Og det er sant; det konkrete held oss på plass, hindrar at vi rømer inn i det uforpliktande. Mystikaren Ruisbrook – frå same epoken og miljøet som Thomas a Kempis, seier at dersom du i bøna, kontemplasjonen og ekstasen  blir uroa av ein som bed deg om hjelp, skal du stige ned frå himmelstigen og hjelpe din neste. Ekkoet frå evangeliet er tydeleg: Det er ei stor gjerning å gje eit glas vatn åt ein som er tyrst, seier Jesus.

Er det ikkje nok evangelium? Treng vi dramatiske forteljingar om liv og død – ja, om oppvekkjing av døde, om oppstode og evig liv? Er det ikkje berre kvardagsfjern mytologi? Døden kjem når han kjem, lat oss leve i dag, tenkjer mange. Kjære vener; evangeliet i dag minner oss om at nettopp kvardagen kan møte  oss også med dei store tinga, med det som er enkelt fordi det er tydeleg og uråd kome unna, som døden. Midt i livet, midt i det vanlege slår dei store dimensjonane inn. Eg trur ikkje det går an å leve i kvardagen utan å ta høgde – og djupne – for dei store dimensjonane; for det verkeleg høgtidlege, den store sorga og den store gleda. Å berre sjå på dei nære tinga, i litteraturen og i livet, gjer oss nærsynte. Gjer oss til metafysiske moldvarpar. Detaljane, tinga og hendingane, ser vi tydeleg fyrst i det store ljoset, i det fulle dagsljoset, ja, eg vil seie: I Guds ljos.

Vi må våge å sjå dei store utsynene også, vi må våge å ta dei store perspektiva innover oss, vi må våge å leve dei store dagane; våge å leve høgtidene i livet.  Kvardagen treng helga. Det er helga som føder kvardagene, yrkedagane. Det er sundagen som er “den fyrste dagen i vika”, ikkje måndagen, ikkje jobben, ikkje blåmåndagen og bakrusen. Helg og yrke – det er ein veksling, ein rytmikk, vi har gløymt i samfunnet. Vi pendlar berre mellom arbeid og fritid, mellom stress og underhalding.  Ja, vi er blitt redde for høgtidene, meir enn for kvardagane, trur eg. Redde for dei store tinga. Men utan det, kan vi ikkje gå roleg over tunet, leve  i det nære. Det kan berre den som kjem frå dei store høgdene og kjenner dei store djupa. Som har vore seg “opp i sky og nedatt med svarte dikje”; som Olav Åsteson i Draumkvedet. Og seier ikkje den lokale Olav Åsteson, sjåaren og diktaren vi feirar her, det same, i sine “draumkvede”, og nettopp i diktet om kvardagen (når han ser seg tilbake på dei store dagane, dei store hendingane i livet sitt)?: “Du berre var i stormen, var i elden”

I stormen og i elden – det var der den syrgjande enkja var også, henne som vi høyrde om i forteljinga i evangeliet. Ho var enkje, no hadde ho mist den einaste sonen. Den tunge handa hadde råka henne, midt i kvardagen, så å seie. Her må det sterkare ting til enn små minneord. Her stig Gud sjølv fram og legg ei anna hand på båra og seier: “Gråt ikkje!” Og til den døde: “Du unge mannn, eg seier deg: Stå opp”.

Sant – det er uendeleg mange syrgjeprosesjonar der dette ikkje hender, der Gud synest å vere borte. Døden synest sterkare enn livet, det vonde sterkare enn det gode. Det som hende i Nain, er berre eit teikn, ein glimt. Men ein dag skal døden  vike og livet sigre for godt; ein dag skal Gud seie til all skapningen: -Gråt ikkje! Teiknet i Nain;  vi kan tru det, eller avvise det. Eg trur det, og eg trur òg at der den kristne vona sloknar, der sloknar verda, der sloknar poesien, sloknar tinga; ja,sloknar kvardagen. Når Gudsfreden kjem, seier Skrifta, skal kvar mann sitje under sitt fikentre og sitt oliventre, i heilag siesta og kvardagsleg likesæle; då skal du “steikja flesk og lesa kinesiske vers”, som Hauge seier det i diktet sitt. Det dennesidige livet, kvardagslivet, livet finst, med sine ting. Gud har skapt tinga også. Dei enkle tinga. Men, seier Jon Fosse: «Eg er samanhengen mellom tinga». Samanhengen. Den er det lett å gløyme, både for poetane og andre. Eller som det heiter i eit anna dikt av Fosse, om vestlandsbygda og konene der; «ei lita bøn kunne høyrast»: Bøna høyrer også med til kvardagen, i alle fall på Vestlandet.  Det er det også lett å gløyme, kanskje fordi mange vil gløyme det.

“Det går an å leva i kvardagen òg!” Ja, men til sjuande og sist berre dersom du vågar å ta innover deg dei store spørsmåla. Døden gneg på alle dagar, legg seg rundt alle hus, tærer på alle dikt. Heime i fjordbygdene på Sunnmøre, der eg har vakse opp, er det ein liten sprekk høgt oppi hamrane, ein sprekk som utvidar seg,sakte, men sikkert. Det faste fjellet kløyver seg, eit skred utviklar seg. Åknesrenna kallar dei denne sprekken. Ei slik Åknesrenne utviklar seg også på et kulturelle området I landet vårt, i det som har med livsinnstilling og sjølve dei mentale mønstra å gjere. Trua på oppstoda og evig liv har sett seg i sinna gjennom århundra. Når denne trua er borte, eller ikkje lenger har noko tak i folk, trur eg vi vil vakne opp til ei radikal endring i kulturen. Kanskje ikkje så mykje i det ytre, som i sjølve grunninnstillinga til livet og tilveret.

Vi står på kvar side av denne bergsprunga; før eller seinare kjem valet til alle. Meir og meir skjønar eg for min eigen del at alt i mitt liv er nåde og at eg på ein underleg måte er boren av han som ”har ført liv og udøyelegdom fram i ljoset”, Jesus Kristus. Eller som salmisten seier: ”Eg skal ikkje døy, men leva og fortelja om Herrens gjerningar”. Det får vere mitt vitnemål her eg står i dag, som menneske og som dominikanarbror:

Tenk, eg skal hans sendebod vera/og gå med ei underfull trøyst!// Guds englar den bod skulle bera/med lovsong og jublande røyst!

 

Til ære for Faderen og Sonen og Den heilage ande, som var og er og vere skal éin, sann Gud, frå æve og til æve. Amen.

carpe diem: frå akerselva til ulvik

 

Den fyrste, lette  snøen på nært hald i år. Toget stoppar ei stund på Finse, eg er på veg til Ulvik og «Olav H Hauge-dagane», der eg skal vere med i morgon. Blir henta på Voss og innlosjert hos ein katolsk familie i Ulvik. Tilbake i Oslo i morgon kveld.

No stig vi ned frå vidda, ned mot Mjølfjell og Vossa-veldet. Myrdal neste.  Det har vore mykje kulturarrangement på meg i det siste; frå Molde til Ulvik, frå Bjørnson til Olav H Hauge; via moderne dans i går kveld. 

For då var eg på det nye Dansens Hus i Oslo. Eit ombygd fabrikklokale nede ved Akerselva, svært vellukka. Oslo er verkeleg meir enn Majorstua, også når det gjeld arkitektur og estetisk miljø. Eg var invitert til eit innlegg og ein samtale i etterkant av forestillinga «To», av regissøren Karen Foss. Dei unge dansarane var dyktige! Kroppen  kan gje uttrykk for eit indre liv, ja, for ein åndeleg røyndom. Fordi den moderne dansen er så uttrykksfull, så utleverande, så var. På ein heilt annan måte enn det eg opplever på teatret når eg ein sjeldan gong er innom der. Karen Foss sa at det m a har å gjere med at dansarar og scenedans har ein heilt anna status enn teatret og skodespelarane. 

Teaterfolka er meir sjølvsikre, meir i manesjen, meir kommersielle og  meir begrensa av det som er «korrekt» og salbart i gjengs mentalitet, meinte ho.  Nettopp slik har eg opplevd det. Det metafysiske og åndelege, ja, jamvel det etiske, er framandgjort i teatret, både i repertoir-politikken, i regi og instruksjon og hos dei utøvande på scena.  Religion-stoffet skal par tout vere ironiserande, rølpete og rart. Med nokre unntak.  

Scenedansarane er fatigare og meir audmjuke, og difor opnare, og kropsspråket er ikkje så lagra av klisjéar som det verbale.  Så eg var fascinert; kanskje fordi eg er ein sjeldsynt og urutinert tilskodar. Overraska og teken.  Her var det alvoret som rådde, ikkje det frivole, motsett av det ein skulle tru. Kroppen kan vere meir kysk enn orda. Nå han berre får lov å vere seg sjølv.

Interessant er det også at publikum jamtover var meir yngre folk enn den litt nedslitte glamour-generasjonen ein ofte (syns eg)  ser i teatret og på operaen.

Officium: laurdag, 24. vike i det allmenne året, esek 18 (matutin)

 

«Eg rår for alt liv, både for far og son» (v 4)

Røynsla av det kollektive, av tyngda av arv og sosial plassering har i mange kulturar og religionar nedfelt seg som tung lov og lagnad, bindande for både Gud og menneske. 

Med Esekiel bryt Guds makt igjennom. Det er Gud som rår over livet, ikkje fjerne og uavvendelege krefter. Kvart menneske skal svare for seg sjølv; vi er frie og ansvarlege individ.  

Gud står ikkje over retten, slik folket oppfatta det. Nei, han hevdar retten. Den moralske lova gjeld, for Gud – og for kvar einskild av oss.

officium: fredag, 24. vike i det allmenne året, esek 16 (matutin)

«Eg vil minnast pakta eg gjorde med deg då du var ung» (v 60)

 Esekiel har gått i rette med Israel fordi det har gjort seg ureint med å dyrke framande gudar. Omvending og reinsing må til. 

Når Gud går i rette med oss, kan vi bli forfærde og misse modet. Skulda og skamma overveldar oss. Då gjeld det å sjå seg sjølv i det store perspektivet som Gud ser det i: Kallet, pakta, Guds fyrste kjæleik til oss. Den reknar vi alt for lite med.

Som ein stor boge slær han kjærleikens teikn over  livet vårt. Frå dåpen til vår siste dag..  Gud gjev ikkje opp så lett.

officium: torsdag, 24. vike i det allmenne året, Esek 12,1-16 (matutin)

«Kva er det for eit ordtak de har i Israels land? De seier: «Dagane går, og alle syner slår feil » (v 21)

Det er ikkje berre i vår tid menneske avviser Gud og syner nedlatande skepsis til trua. Det å tru har aldri vore noko sjølvinnlysande; det fordrar eit ope sinn, ei innstilling som har respekt for Gud og det som er heilagt. 

Mange dreg på smilebandet. Den truande ventar på Guds time.

carpe diem:

I dag er det ærend i Brumunddal, kom med toget frå Oslo for ei stund sidan – og skal halde føredrag i kyrkjelydshuset her klokka sju. Vel motteken på stasjonen av ein solid gudbrandsdøl, Trond Klaape-Aasdal, frå langt opp i Vestre Gausdal, med skikkeleg Gudbrandsdal-mål. Vi tek ein kaffi på Corner’n 🙂 i sentrum, og Trond fortél om livet i dalen før og no. T d om «Stor-ofsen»; ein flaum utan sidestykkje, over heile Austlandet, i 1789. Gardar blei borte og landskapet sterkt endra. Så her nyttar vi tida til å lære meir om både eitt og hitt. 

No går vi til kyrkja,; litt stille tid for meg sjølv fyrst, og så kjem møtet. I kveld bur eg hjå gamle vener på Hamar, Kjell og Anne Nyhus. Til Oslo i morgon føremiddag.

officium: krossmesse (exaltatio crucis) Gal 2,19- 3,14; 6,14-18 (matutin)

«Eg er krossfest med Kristus; eg lever ikkje lenger sjølv, men Kristus lever i meg» (2,19)

Desse majestetiske og dristige orda står som ein glans kring heile bodskapen til apostelen Paulus. Gud har gjeve seg fullt og heilt i Jesu Kristi krossoffer. Det var ute med oss, og vi har fått livet igjen, og når Gud gjev seg i full kjærleik, tek  vi ikkje berre  imot ei gåve, men Gud sjølv. No kan Gud leve i mennesket og mennesket i Gud.

Gud trengte eit menneske som våga å ta tinga heilt ut, som Paulus, for å kunne openberre dette, med ord og liv, med hud og hår for heile verda.

«Alt for Jesu fot jeg legger/ gjør meg, Frelser, helt til Din»! 

officium: måndag, 24. vike i det allmenne året, Ezekiel 2,8-3,21 (matutin)

«Om du har åtvara den rettferdige og sagt at ein rettferdig mann ikkje må synda, og han så held opp med si synd, då skal han leva, fordi han lét seg åtvara» (v 21)

Dei tidlege profetane ropa ut Guds  åtvaring til folket og kunngjorde det som skulle hende, så å seie uavhengig av den einskilde truande; når Gud handlar, bryt bylgja over alle. Med Ezekiel kjem ein annan tone, vi er ikkje kollektivt underlagde hendingane. Gud ser til personen, den individuelle omvendinga og bota er mogeleg. Eitt kjem det an på: Om du verkeleg angrar og vender om. Det bryt alle «lagnader» og opnar eit rom for endring.

Det blir som du vil.

homiletica: 24. sund. i det allmenne året, st dominikus krk, luk 15,11-24

Kjære brør og systre!

I denne forteljinga som vi har høyrt, ligg heile Jesus Kristi evangelium, ligg heile den glade bodskapen, ligg heile frelsesvegen skildra, ligg messa og evkaristien og alle dei heilage mysteria i kyrkja sitt liv.

 Og her ligg det som rører aller djupast ved mennesket, ved den menneskelege eksistensen: Menneskets veg tilbake til sin Skapar, sin Far, sin Gud, sin heim. Det er difor diktaren Charles Peguy seier at denne forteljinga kan ingen lese utan å gråte.

Fordi å vere menneske er å høyre til; hos andre, hos Gud. Situasjonen for eit menneske som kjem bort frå sanninga, på alle plan, og som til sjuande og sist kjem bort frå Gud, er at det er heimlaust. Difor er det ei djupt menneskeleg bøn når vi syng Salve Regina, til vår Mor og vår forbedarske hos Gud, at ho må sjå til oss; exules filii Hævæ; gementes et flentes in hac lacrimarum valle; Evas landflyktige born, sukkande og gråtande i tåredalen.

Eg trur altså at mennesket er skapt med ein grunnleggjande relasjon til Gud. Det høyrer med til det å vere menneske, til ein sann humanisme, så å seie. Difor seier også ein annan diktar, Ingebjørg Kasin Sandsdalen: ”Tak ikkje Gud i frå meg/ikkje med lyst eller ve!”. Mennesket har med Gud å gjere. Han talar til oss i samvitet. Der høyrer vi røysta som minner oss om vårt ansvar, vår fridom, vår menneskelege forplikting. Han har også opna ein veg ut av oss sjølve i bøna, som ei dør  i sinnet, i eksistensen.  Mennesket er homo orans, det bedande mennesket. Sjølv om både samvitet og bøna blir neddyssa, undertrykt eller forvrengt; samtalen mellom mennesket og Skaparen opphøyrer aldri.

Nettopp difor, fordi Gud og mennesket høyrer saman, utspelar det seg eit drama, ei forteljing; det eigentlege dramaet, den eigentlege forteljinga, om menneskets veg bort frå Gud og om vegen tilbake. I dag vil Gud at vi skal gjenfinne oss sjølve i dette dramaet, i denne forteljnga. For det er dette livet ditt handlar om.

Vegen tilbake til Gud, til Faderen, er alltid ein veg tilbake til oss sjølve. I full fridom fekk sonen gå sin veg, ta ut arven sin, heile sitt potensiale. Sonen, altså mennesket, satte alt over styr…gjorde ende på det alt sammen. Det flyktande mennesket erfarer det som den heilage apostelen Johannes seier: For alt her i verda – sanseleg lyst, augnelyst og hovmod fordi ein er rik– det er ikkje av Faderen, men av verda. Verda forgår med all si lyst, men den som gjer Guds vilje, blir verande til evig tid (1 Joh 2,16). Berre det I livet ditt som er “av Faderen”,  gagnar deg som menneske, er eit verkeleg gode. Kor seint lærer vi ikkje dette!

 Vi lærer det gjennom krisa, for i krisa møter vi oss sjølve, avkledde alt stæsjet, utan sminke, utan maske. Ved enden av vegen, der han sat mellom skolmane, der ingen gav han noko, der ingen brydde seg, der gikk han – sonen, mennesket –  i seg selv.  Der var ingen annan veg å gå, der kom han til seg sjølv. Og sa: Nå bryter jeg opp hefra og drar hjem til min far.  Som sagt, så gjort, sentimentale tankar er ikkje nok, handling må til – og så fylgjer oppbotet, heimvegen, skriftemålet: Far, jeg har syndet mot himmelen og mot deg, så jeg ikke lenger fortjener å kalles din sønn. Og så fylger omfamninga, absolusjonen, festdrakta, ringen på fingeren, fetsmåltidet og dansen,  evkaristien – som nettopp er feringa av det å vere eit fullverdig, menneske, av full mennekeleg “verdighet”, av barnekåret hos Gud. 

 Brør og systre!  Det er éin ting som tél, for oss og for Gud: At han får oss tilbake I god behold .  Lat oss realitetsorienter oss i dag. Sjå kven vi er. Sjå kven Gud er. Og ta fylgjene av det. Og lat oss fortelje om dette til alle menneske!

Din Fader fær du sjå, som tek i mot den arme/Han elskar deg endå/ med same hjartevarme// Det sælaste på jord/det er i Jesus namn/ få leggja seg som barn/ inn i Guds faderfamn!

I namnet åt Faderen og Sonen og Den heilage Ande. 

nota bene: Festival og fokus

Fyrst publisert i spalten Signert, Klassekampen, 11. sept-10…

Det er god grunn til å hengje seg på kulturredaktør Knut Olav Åmås sin visitas i det litterære festival-Noreg (Aftenposten 29. Sept i år). Eg er samd med han i at jubilea og festivalane lett blir for mange, for vidløftige og for eventprega. Less is more, også her.

 Fenomenet er dessutan større enn dei reine litteraturfestivalane og forfattarjubiléa. Landet rundt er det eit rikhaldig tilbod av kulturdagar og  bygdedagar. Ofte ei mønstring av breidda i lokalmiljøet, frå  næringsliv og handel via idrett og underhaldning til meir tradisjonelle kulturaktivitetar.

Det er bra. Kultur er alt dette. Kreativitet, dugnadsånd og patriotisme er positivt. Likeeins at grensene mellom elitekultur og folkeleg kultur blir kryssa og relativiserte.

Men til tider synest det å vere noko feberaktig over det heile. Mangfald og mengde overstyrer innhald og substans. Eg trur det har å gjere med avideologiseringa i samfunnet som heilskap. Lokalt kulturliv og lagsliv har bakgrunn i tydlege idéar om kva mennesket og samfunnet skal vere. Arbeidarrørsle, fråhaldsrørsle, misjon, songarrørsle, målsak, nasjonsbyggjing og folkeopplysing var det som hovudsakleg motiverte og inspirerte. Eit sterkt etisk medvit bar det heile.

Etterkvart som verdispørsmål, tru og moral er blitt problematiserte og mindre eintydige, vil dette kome i bakrunnen for det som vi har lettare tilgang til: Økonomiske og tekniske resursar til å lage superarrangement med stort mangfald og høgt tempo. Vel og bra, men fåren er at det kompenserer for mangelen på idémessig profil. Kultur blir eit romsleg samleord for aktivitet og underhalding. Torg, stands, workshops, historiske tablå og noko for ein kvar smak blir malen som festivalar og kulturdagar blir laga etter. Den overleverte kulturen fungerer som råmateriale for oppfinnsame arrangement; den etiske, politiske eller religiøse bodskapen blir lett noko distansert, noko ein ikkje treng eller vågar å ta stilling til.

I røynda er dei kulturelle uttrykksformene blitt til som frukter av forpliktande overtydingar og ideár. Når desse misser grepet, svekkest den eigentlege kulturelle skaparkrafta og kulturen blir eit objekt vi studerer frå utsida og brukar for våre eigne formål. Det estetiske – det vere seg i finkulturell eller populærkulturell fasong – skil lag med det etiske.

Difor ville det vere bra om arrangementa blei ferre og meir utfordrande. Hovudvekta må liggje på fyldig formidling  av sjølve det intellektuelle innhaldet. Ein kulturdag, ein kyrkjedag eller ein litteraturfestival er ein prosess, noko som førutset at dei som tek del, får med seg noko som dei deler med flest mogeleg av deltakarane. Smakebitar som kan veljast og nytast på tilbod gjer oss til kulturelle konsumentar. Vi kosar oss med kulturen, men involverer oss ikkje. Både arrangørar og deltakarar må våge å stå for noko, må risikere  konfrontasjon og meiningsbryting – ikkje som interessante ”innslag”, men som resultat av ein bodskap ein stiller seg bak eller i det minste sympatiserer med. Å sleppe til motsette eller nyanserande røyster, opphever ikkje dette, for då beheld ein likevel den saklege driven i det heile.

Mangfald er bra, men det er nettopp noko anna enn velregisssert programvare. Mangfaldet må liggje i møtet mellom idéane, i utvekslinga mellom tydelege overtydingar. Dei store kulturarrangementa avspeglar – eller avslører – korleis samfunnet elles taklar meingsdanninga og den kulturelle danninga, frå akademia til skuleverk og media. Redsla for å reise dei store spørsmåla om meining og tru verkar utarmande både på kulturen, litteraturen og festivalane.

Ferre og større arenaer, forenkling og fokusering kan vere et fyrste steg på vegen mot meir spennande møteplassar.

officium: laurdag, 23. vike i det allmenne året, klag 5 (matutin)

«Herre, før oss atter til deg, så vi kan koma att. Lat våre dagar verta som før» (v 21)

Klaga over Israel  er sår og sterk. Men også fylt av bevande lengt og von. Fråfallet er prøvd, sjølvvalgde vegar gått til ende. Då skjønar vi: Det er hos Gud vi høyrer heime. I den fyrste freden, freden frå Edens hage, freden frå paktssamfunnet med Gud, freden som slær sin boge over døypefonten og altarbordet og som fylgjer oss ut av skriftestolen. Freden frå Kristi kross, der han overvann all  ufred med sitt blod. Freden når alt er sagt, alt er oppgjort. Når vi er tilbake der vi høyrer til.

Som før. Det er evangeliet.

officium: fredag, 23. vike i det allmenne året, Klag 3,1-33 (matutin)

«Ja, mot meg har han vendt si hand» (v 3)

Det gamle testamentet er dristig i si skildring av Gud som aktiv og pågåande, ja, til tider som ein motstandar. Jamvel av sine vener. Det er ikkje ein sur og lunete Gud vi har med å gjere,  slik vi lett  kan oppfatte det når han blir altfor fjern og lite nærgåande. Då blir han også like fjern og vag  i sin godleik. Gud er intens – i tukt som i trøyst. Vi har vanskeleg for å forhalde oss til at Gud kan yte motstand også mot vener; at han køyrer dei gjennom mørkre og forvilling, murar dei inne, vaktar på dei «som ein bjørn, som ei løve frå si gøymsle» (v 10).   

Gud vil slåss med dei han elskar, skjerpe kontrastane i livet deira, så dei ser ljoset når det kjem; kjenner  den mjuke handa når ho stryk oss over håret.

Han vil sjå om det er to i deg til å ha med den levande Gud å gjere.