nota bene: Retrett

Fyrst publisert i spalten Signert, Klassekampen, laurdag 28/5-11…

Norskehavet rett ut.  Hitover kom i si tid irske asketar drivande i små båtar, landa på Kinn og på Selja og blei ”seljemennene”, i legenden fylgjet til den heilage Sunniva. Munkane la ut frå landa i vest, ikkje for å kjøpe og selje eller okkupere land. Dei søkte det ekstreme, det ukjende, det einsame.  I bibelen er ”ande” og ”vind” det same ordet, så kvifor skulle dei ikkje la vinden føre dei dit Gud ville? Her i verda er vi pilgrimar, utlendingar, innvandrarar, sjøfarande.  Vi søkjer ein større heim, difor er vi heime over alt, tenkte dei.

Eg ser ut over det same havet, dei same øyane. Har lånt meg eit hus her eit par viker, for å lese, tenkje, skrive, be. Åleine, for det meste.  Alle klosterfolk har noko av eremitten i seg, og i visse periodar er det bra å gjere ein retrett, dra seg tilbake endå litt lenger enn berre til cella si.  For nokre dagar sidan var det godvêr med mjuke dønningar og gyldne kveldar. No stryper kulingen rundt hushjørna og du ser at den kompakt gråe regnhimlen har drift i seg, likevel.  Kvitt brott over skjer og småøyar lenger ute. Når du er åleine, blir det slik at du kjem nærare alt anna. Som gjester og vener som har stått lenge og venta på å få sleppe inn til deg. Å vere åleine, er å vere ledig. Å opne dei store dørene.

Difor går eg ein kilometer sørover her og kjem nærare sjøkanten. Ei skorte i svaberget, den store, glinsande blad-taren som duvar i overflata rett nedanfor deg, havlukta som trengjer inn i deg som  ein rus.  Lenge må du sitje slik. Då opnar det seg.

Verkelege ord blir til i stilla, i togna. Det kan vere  indre bilete som samlar alt i seg av det du aller helst vil uttrykkje; ikkje berre idéar og meiningar, men sjølve eksistensen, det du slit med, det du ynskjer, det du lengtar etter. Her kjem det ut, som om elementa i landskapet har ein ømleik i seg og får alt det forknytte i deg til å tale. Det kan også kome røyst på orda, og det er underleg å høyre si eiga røyst lyde utover mot ingen – og nettopp difor mot noko eller Nokon som  høyrer deg på ein annan måte enn sidemannen i dagleglivet. Å vere menneske, er å bli høyrt, på djupet. Guds øyre er i elementa. I menneskeverda blir vi ofte misstydde. Sjøen skjønar alt og dømer ingen. Å tale og høyre på djupet, det er byrjinga på bøn.

For nokon har det inga meining å bruke ord som ”Gud” og ”bøn” om slike røynsler, eller at det skulle vere noko ”åndeleg” med naturen. La gå. Alle treng å kjenne grensa for orda og sin einskap og si samhøyring med alt det ordlause i omverda vår. Våge å kjenne tomleiken. Ikkje mangel på meining eller på liv, ikkje den abstrakte og nihilistiske tomleiken, men kjensla av noko større, noko som er for stort for dei vanlege orda og omgrepa.Vi er overfylte av kultur, av sosialitet, av produktivitet, av ting som er gode i seg sjølve, men som må balanserast og dimensjonerast slik at vi kan ta noko av det opp i oss på ein dannande og fornyande måte.

Røynsla av det ordlause som noko du går aktivt inn i, fordrar ein overgang som ikkje går av seg sjølv netopp i ein ofte støyande  og aktivistisk mentalitet som vår.  Dei orda vi gjev vekt og prestisje, er knytte til vitskap, økonomi og instrumentell fornuft, eller til underhaldning og sentimentalitet. Poesien og skjønnlitteraturen skulle vere det ordtilfanget som fører oss inn mot grensa til det som ikkje kan utseiast, men med ei reint naturalistisk røyndomsoppfatning kan det lett bli til at ei surfar rundt på overflata, i det sosiale, det psykologiske og det trivielle.  Dei store orda har vi vent oss til å forakte og misstenkje. Poesien  består eigentleg ikkje av spesielle ord, men av at dei vanlege orda blir brukte på ein spesiell måte, slik at dei opnar opp til ukjende djup i oss sjølve og det som omgjev oss.

Her ute på øya forrettar eg mine tidebøner som alltid elles. Orda i dei bibelske salmane har tolka livet og verda for menneska i tre tusen samanhengande år. I tidebønenene vert dei framsagde i samspel med kroppen – som står, som bøyer seg djupt eller som sit, lyttande.  I forkant, undervegs og etterpå er det stille; ord og togn, kropp og sjel i ein rytme du fell inn og duvar i, som rytmen i døgnet,  i bylgjene og vêret. Ikkje éin gong, ikkje ein gong i blant, men alltid. Det er dette som byggjer brua til det ordlause, til den talande togna. På reisa vestover hit var eg med på eit seminar om Ludwig Wittgenstein. I programmet var det lagt inn ein eksursjon til Skjolden, inst i Lusterfjorden, rett inn under Jotunheimen. Der, på ei berghylle høgt over Eidsvatnet hadde han hatt hytta si. Hovudverket sitt, Tractatus, skreiv han faktisk der. Der, i det stort sett ordlause dagleglivet, granska han grensene for språket. Det scientistiske og logiske språket kjem til eit punkt der det må dra seg unna.  Den store lingvisten sa sjølv at han var mest interessert i det uutseielege.

Sørvesten har hissa seg opp og jagar skybankane opp langs vestlandskysten i kveld . Dei skal få det siste ordet.

 

 

 

 

 

Reklame

officium: marias gjesting, frå ein homilie av den hl beda (matutin)

» Difor er det ein god og helsegjevande skikk i den heilage kyrkja at alle kvar dag syng denne songen [Magnificat] til vesper. Slik vert det vekt andektige kjensler i sjelene åt dei truande når Herrens inkarnasjon blir ihugkomen så ofte».

Denne festen, som tidlegare var lagt til juli, er i norsk tradisjon blitt kalla Marias fjellgang. Ikkje utan grunn blei det halde messe og stemne på Filefjell, ved Thomaskyrkja, på denne dagen. Maria gav seg opp i fjellet, til slektningen sin, Elisabeth, for å dele si glede. Det er der ho – gjennom Elisabeths profetiske tiltale – får høyre at ho er «velsigna mellom kvinner» og at hennar livsfrukt, barnet ho ber under bringa, er velsigna; og ho høyrer Elisabeths undrande helsing, som sikkert skapte undring tilbake: » Korleis kan det ha seg at mor åt Herren min kjem til meg?» (Luk 1, 39f). Her anar ho at ho er kalla til å bli «Guds mor», «theotokos», gudføderske.

Den hl Beda, den ærverdige, var engelsk benediktinarmunk, ein lærd mann og tidleg kyrkjehistorikar («Historia åt anglar-kyrkja»). Han ser Marias lovsong, Magnificat, sungen i vesperen (aftansongen) som ei stadig påminning om inkarnasjonen.  Lovsongen tek opp i seg heile Israels veg med Gud, heile frelseshistoria – som kulminerer med at Gud kjem oss heilt nær og tek vår menneskenatur opp i seg. I Marias morsliv og ved hennar Ja.

 

 

carpe diem: bergen snart!

No glir m/s Kommandøren inn under Salhusbrua; hansabyen rett rundt svingen! Vi har glidd i sol og regn og kuling nedover vestlandskysten; vakre landskap og lokalsamfunn, som Askvoll, Gulen og Nordhordland. For eit land! Å reise med kata-maran er heilt konge. Kata- maran (gresk), langs havet, i flukt med havet, i samsvar med havet. Akkurat som kato-likk; kata-holon (gresk), i samvar med heilskapen, i flukt med det unverselle.

Som fortettar seg idet lokale, som i byen Bergen, både litt innkrøkt i seg sjølv og sin  patriotisme og open mot den store verda. Ikkje minst no under festspela her. Så no er eg på byfjorden – og kjenner at Bergen og strilelandet på mange måtar er «heime», det også. Eg har jo budd her i sytten år!

Lyderhorn i vest no, rett over Loddefjord! Salve!

 

 

carpe diem: eg er her…

… men det blie litt opphald på bloggen etter siste posting, den 16.  Ein skade frå i vinter viste seg å ha påført meg problem med blodsirkulasjonen (propp ) høgrefoten – så eg måtte på legevakta i Florø etter eit par dagar og så nokre dagar på sjukehuset i Førde, med prøver og medisinering. Blei snart overført til sjukehotellet, så det var eit greitt opphald; hadde teke med meg ting å jobbe med, dessutan.

No går det greitt, har vore tilbake på øya sidan måndag og halde fram med studiane, sjøl om alt blir litt skipla og stressa når uventa ting kjem på. Difor også litt bloggpause, altså.

I morgon er det siste dagen her, måndag tek eg snøggbåten til Bergen og skal vere der nokre dagar, ærendet er det tidlegare nemnde føredraget før konserten til Trio Medievale (onsdag).

No har det mørkna ute, så vidt. Lenge ljost her, ikkje minst på grunn av ope hav og stor himmel. Som stadig skifter med  skyer og klårvêr. Det har vore friskt den siste vika, men det er stilig uansett. Dagane har gått i den vanleg rytmen med tidebønene, lesinga og skrivinga. Heile tida med havflata framfor deg og Kinn der ute i nordvest. Det gjev ro i sinnet, men også den uroa som alltid går føre den djupare freden. Stille er det her; berre eg sjølv og litt kontakt med grannen av og til. Og no: Den lette susinga av nattbrisen frå vest.

 

carpe diem: handa på plogen

Nordavinds-veret har lagt seg; eit mildare drag i dag, sørvest og mjuke regnskyer, men ikkje noko styrtregn, berre litt skiftande. Solglimt inni mellom. Fint arbeidsvêr.

I dag er det faktisk åtte år sidan eg mottok den katolske prestvigsla, av biskop Gerhard Schwenzer, i vår klosterkyrkje i Oslo, etter fleire år i utlandet.  Eit alt for stort ansvar å ta på seg, eller rettare sagt: å bli pålagt. For i dominikanarordenen, som i andre av dei gamle ordnane, er det den «gamle» tanken som er i funksjon: Prestetetensta er eit «ministerium», ei teneste som kyrkja pålegg deg, det er ikkje du sjølv som bed om det. Klosterkallet med sine lovnader, derimot, er eit personleg kall, ein måte å leve ut det vi alle er døypte til, i Kristi etterfylgjing.

Motet sviktar ofte, men: «Ingen som har lagt handa på plogen og ser seg attende, er skikka for Guds rike» , seier  Herren. His Masters Voice. Vegen går vidare.

officium: måndag, 4. vike i påsketida, frå den hl Basilios den stores bok «Om Den heilage ande» (matutin)

«Ved tre neddykkingar i vatnet og ved like mange påkallingar blir dåpens store mysterium forretta».

Igjen eit døme på at oldkyrkja ikkje kjende vår motsetning mellom  ein sakramental «barnedåp» og ein såkalla «vaksendåp» eller «truande-dåp» som berre ei lydnads- eller vedkjenninngshandling. Dåpen var både ei forpliktande trushandling – og eit verkekraftig sakrament, eit «mysterium».

Kristen dåp førutset tru for å bli brukt rett; dåpskandidaten sjølv  – eller foreldra og fadrane når det gjeld eit barn –  framseier forskainga og trusvedkjenninga. Teologisk sett er det dåp med full neddykking som er det normale. Heilt fram til 15-1600-talet var det vanleg ved dåp av born også i vestkyrkja, slik det framleis er det i aust.  I katolsk kyrkjerett og liturgi i dag er dette også normen, og det blir praktisert særleg ved dåp av vaksne  der det ligg til rette for det.

Vi treng ei fornying av dåpsteologi og dåpspraksis,  i pakt med det som var sjølsagt på den  hl Basileos tid.

officium: laurdag, 3. vike i påsketida, frå den hl Kyrillos av Jerusalems kommentar til Johannesevangeliet (matutin)

«Han gjorde sin kropp livgjevande […] Difor er det at Kristi kropp gjev liv til dei som et han».

Å ta i mot Kristi kropp i evkaristien gjer noko også med kroppen vår. Det åndelege livet, som er Guds eige liv, kjem til oss i Kristi kropp fordi Ordet vart kjøt, vart kropp. I Jesus Kristus er det åndelege kroppsleg og det kroppslege åndeleg.

Guds liv, Livet -som Johannes kallar det, inntek heile vår eksistens, ikkje berre ved oppstoda på den yttarste dagen, men no.

Sjå på kroppen din. Også den har del i Gud, i Guds mysterium.

officium: fredag, 3. vike i påsketida, frå den hl Efrems preiker (matutin)

«[Han kom] til Møya for der å hente seg ei stridsvogn han kunne køyre ned i underverda på»

Efrem er ein dristig poet og skribent. Den usynlege Gud tek vår natur på seg for å nå heilt til fronten av vårt liv, der kampen står, der fienden rår. Slik gjer han vår sak til si og fører henne til siger. Han brukar ikkje himmelsk fjenstyrte droner, han kastar seg sjølv inn i striden.

officium: tordsdag, 3. vike i påsketida, av den hl Ireneus» skrift «Mot vranglærene» (matutin)

«Fordi vi er lemer på hans kropp og blir nærte ved hjelp av det skapte, den skapningen ha sjølv steller til rådvelde for oss ved å la sola gå op og la det regna slik han vil, sa han at den kalken som stammar frå skaparverket, var hans eige blod som styrkjer vårt eige blod, og han stadfeste at det brødet  som kjem frå skaparverket, var hans eigen kropp som nærer vår kropp».

Irenenus (biskop av Lyon)  tek opp kampen moit ein av dei største og fyrste truslane mot trua: Gnostismen, med sin ringeakt for skaparverket og for materien. Ein slags åndeleggjort kristendom. Skulle dette slå gjennom, ville skapartrua gå tapt, og også inkarnasjonen og sakramenta.  Omvendt kan vi seie at fornekting eller nedvurdering av sakramenta er ei fornekting av skaparverket, av det materielle, av inkarnasjonen, av Golgataofferet og av oppstoda. Kort sagt av både skaping og frelse.

carpe diem: askrova i

Ein maidag utan like her vest! Før vertskapet mitt dro i dag tidleg, feira vi messa i det endå provisoriske vesle huskapellet her. I ein av salmane i Laudes (tidebøna om morgonen), las eg: «Himlen skal gleda seg, jorda skal jubla, havet og alt som er i det, skal brusa…» (Sal 96). Akkurat slik er det her no!

I morgontimane jobba eg med ei bok om Romantic Religion (R J  Reilly) som m a har eit kapittel om C S Lewis. Lewis skriv om oppdaginga av seg sjølv som tenkjande menneske, heilt frå barndomen, om lengten og imaginasjonen (det norske «fantasi» er noko anna) som erkjenningsveg. Han viser til ein annan forfattar som skriv om ei slik «erkjenningsøy»: «It is not to be found on a map; true places never are». Så her er eg, på ein slik øy – meir enn ei øy, a true place.

Lewis skriv også om opplevinga av  ««Northerness», the vision of spaciousness, severity, even bleakness…. something very like adoration, some kind of quite disinterested self-abandonement to an object». Nettopp. Dette finn ein også hos Tolkien, trur eg eg kan seie. Dette er noko av det som set meg på sporet av det eg skal arbeide vidare med her (Newmans røyndomsforståing). Noko eg også kjenner meg att i. Og sikkert fleire enn eg! Her er eg midt i det.

No skal eg gå dei fem kilometrane til butikken.

carpe diem: over sjø og land; Wittgenstein, Urnes mm

Vêrlaget har skift her. I går var det nordleg og svalt, med den typiske lette disen som fylgjer med, men sol og fint. Sørleg, varmt og blankt i dag. Wittgenstein-seminaret har vore ein fin start på studie -og forskarpermisjonen. Velgjerande å sitje stille på ein stol og høyre på den same førelesaren fleire timar kvar dag. Det gjev ro og fokus.  Knut Olav Åmås har gjeve oss innblikk både i Wittgensteins historie, liv og tenkjing. Wittgenstein såg filosofien som ei kritisk rydding i språket, slik at det blir plass for dei store spørsmåla som han meinte at eigentleg berre kunsten, etikken og religionen kan svare på. Rart at akkurat dette er blitt så underkommunisert i Noreg.

Sosialt samvêr og samtalar har det vore godt høve til i ei lita seminargruppe som dette, om lag femten deltakarar. I går var det eksursjon til Wittgensteins plass i Skjolden. Hytta/huset er borte, men tomta ligg der, høgt og fritt over Eide-vatnet. Vegen vår dit gjekk på sørsida av Lusterfjorden, forbi Munthe-huset og Feigum-fossen – men fyrst og fremst innom nyvølte Urnes stavkyrkje, rett over fjorden for Solvorn. Eit under av eit byggverk. Så enkelt og stilsikkert, ein tjørebreidd trebasilika, noko universelt og norsk på same tid. For meg var det ein valfart; ein plass å be.

I dag drar eg vidare til Florø og tek båten ut til Askrova i kveld. Ei dør opnar seg. I morgon er det fram med bøkene.

carpe diem: over sjø og land – til solvorn

I går (var det i går? Det hender så mykje så fort i livet mitt; eit brArnfinn-døgn er som to vanlege…) køyrde eg tilbake frå Sverige, kom vel tilbake til Oslo, rett på Universitetsbiblioteket for å hente ut ein del bøker eg må ha med for Newman-studiane (ein veldig dugande og proff universitets-biibliotekar på den teologiske avdelinga!), rydding og ompakking i klosteret, messe, vesper, kveld.

I dag tidleg: Laudes, møte med subprior, siste rydderace på cella, og så i klosterbilen. Eskil Skjeldal skal – som eg – vere med på seminaret om Wittgenstein her i Solvor  – så vi køyrde i lag. Nydeleg oppopver Hallingdal, pause i Hemsedal på Peppes Pizza, vidare – og no blir det sol og glittrande brear der vi fær fram over fjellet! Ned gjennom Lærdal; bjørkeskogen i maigrøn skrud, så endeleg fjorden! Vi er på Vestlandet! Påferja over til hi sida blir det svele og kaffi; er du heime, så er du heime!

Vi kjem til Solvorn, ei lita perle vis avis Urnes. Tek inn på Eplet (!) pensjonat (hotellet er for dyrt!), kul plass med utsyn over fjorden mot Urnes-landet. Eg er innlosjert på sovesal saman med fem utlandske gjester. Seminaret opnar i morgon tidleg. Ein pause på verandaen… Vårkveld i Sogn. Meir seinare.…

carpe diem: permisjonsstart, dominikanarmøte i sverige mm..

Tidleg i dag, før Laudes, la br Gérard og eg i veg til retrett  for skandinaviske dominiknarar, i lånt bil. Blå himmel og skinande vår innover Østfolds-bygdene, og like vakkert heile vegen, heilt hit vi sit no, på ei vegkro eitt stykke forbi Karslstad.

Vi skal til Omberg, eit stykke sør for Vadstena, til benediktinarinnene sitt kloster der, dei er vårt verskap. Torsdag køyrer eg tilbake, og snur i klosterdøra i Oslo. For fredagsmorgon berst det vestover, til eit semninar i Sogn (skal kome tilbake til det), og derfrå til Askrova ved Florø. Der blir eg til 30. mai. Etter nokre oppdrag andre stader, held studiane og skrivnga fram, på fjellet ved Kvam i Gudsbrandsdalen, ut juni. Juli blir ferie på Sunnmøre. På plass i Oslo frå 1. august.

No blir det fyrst nokre stille dagar ved Vänaren. Lar nok høyre frå meg undervegs.