discursus: Harstad kirkeforum, 20/5-12: Luthersk/katolsk; aktuelt synspunkt

legg ut dette kompaktmanuset. Emnet var oppgitt. Eg valde å ta opp nokre aktuelle tematikkar...

Eg tar ”Luther” her ikkje isolert, som om det berre dreia seg om personen/teologen/reformatoren Martin Luther; men om heile hans prosjekt, om reformasjonen, protestantismen og den lutherske kyrkja, med vekt på det aktuelle og ikkje berre det historiske.

Nokre ord om Luther fyrst, likevel:

ILuther er ein fascinerande person og teolog. I hans teologske tenkjing og arbeid har eg alltid funne – og finn stadig – mykje spenstig og verdfull. Eg førtrekkjer å sjå han primært som ein katolsk teolog; nytenkjqnde og original, men samtidig – også etter sin eigen intensjon – i kontinuitet med heile den kyrkjelege tradisjonen Luther insisterte på at han tala og verka ut frå sitt embete som katolsk, offisiell kyrkjeleg teolog; som doktor i Den heilage skrifta, ved universitetet i Wittenberg. Og som vigd, katolsk prest. Luther var som kjent munk, augustinareremitt, tiggarmunk, som eg. (For spøk brukare eg åseie at det beste Luther har sagt er: ”Hjelp, Sta Annna, eg vil bli munk!). Det braut han med, men eg trur det sat i han, likevel. Studium, bøn, forkynning, den intense søkjinga etter Gud. Påverka av NB dominikanaren Joh Tauler, i Strasbourg (ein av Rihnmystikarane, som M Eckhart, H Suso…).

Slik eg ser det, var det ulukkelege med Luther at han spela prosjektet sitt over i hendenen til den framstormande fyrstemakta – og dermed til heile utviklinga fram mot nasjonalstaten og den pretensiøse statsmakta (skal komne tilbake til det..). Moderne Luther-forsking er i ferd med å oppdage Luther som seinmellomaldersk katolikk. Vi har pressa han inn i moderne kategoriar. I dag trur eg han ville ha vore nokså forskrekka over ”lutherdomen” og den kyrkjelege utviklinga han der ville ha observert. Det siste Luther ville vere, var lutheranar!

II

Å gå gjennom alle dei teologiske og læremessige møte- og kollisjonspunkta mellom luthersk og katolsk tru, ville både ta for mykje tid og vere uødvendig. Eg vil heller fokusere på nokre aspekt som eg meiner er sentrale i dag.

Mange ventar seg at det er læra om ”rettferdiggjeringa av tru” som er hovudgreia i reformasjonen og i oppgjeret mellom luthersk og katolsk. Det er ei forsnevring og eit feilfokus, meiner eg.

Dei katols-lutherske samtalane/dokumentet: ”Rettferdiggjeringa”. Det offsielle ekumeniske standpåunktet no, er at det Ikkje lenger er noko avgjerande skilje på dette punktet, slik ser ein det frå begge sider.

-Og, viktigare: Konsentrasjonen på ”rettferdiggjering” er ei del av det eg vil kalle konfesjonaliseringa av reformasjonen og av reformasjonskyrkjene. Visse temn og termar får preg av ideologi, blir reindyrka og einsidige. Det er etterkvart som reformasjonen går frå å vere ei reformrøsle innann den dåtidige universelle kyrkja til å bli nye, nasjonale kyrkjedanningar (Landeskirchen), blanda inn i den politiske frontinga med trettiårskrigen som det mest ekstreme utslaget, at ein finsliper rettferdigjeringslæra. Mange tidlege luthersle teologar, som Osiander, meinte det var for einsidig, at det kristne livet og nådens gjerning i mennesket blei underbetont. Rettferdiggjeringa er berre eitt av fleire motiv i Det nye testamentet: Jesu undervising i Bergpreika, dei apostoliske formaningane, alt det Paulus seier om at vi er –i Herren, -i Kristus blir borte. Likeeins det sakramentale: døds- og livssamfunnet med Kristus, at vi er Kristi lekam osv. Frelsa er meir enn det forensiske (tilrekning ved dom); det er eitt aspekt blant fleire.

Luthers eigen teologi er mykje rikare. Einskapen med Kristus, livet i Kristus, heile den kristne spiritualiteten er mykje sterkare der. Theologia Crucis – som ikkje berre handla om forsoninga, men om korleis Gud openberrar seg for oss i det motsetnungsfulle, i det løynde, i sin veikaskap; korleis mysteriet i vårt liv også er veikskapen, døden bort frå sjølvet, å bere krossen, å dele Kristi lidingar.

I Luthers vesle katekisme (forklåringa til 3. trusartikkel) ser vi at menneskets mottaking av frelsesverket ikkje er framstelt som rettferdiggjering, men som helging/”helliggjørelse” – fordi det er Heilagandens verk (sit.) Her er heile det kristne livet sett som ein prosess, som Guds verk/nådens verk i oss, frå kallet til fullendinga og herleggjeringa.

Utan tvil reindyrkinga av den forensiske rettferdigjeringslæra ført til ei utarming av det kristne livet. Mest radikalt i den såkalla nyevangelismen (rosenianismen): Ekstrem objektivisering. Heile det kristne livet blir borte; alt skje Utanfor oss. Rein teori, ein fasit, eit reknestykke. Eit slags nihilisme, som har verka sekulariserande. Den gamle pietismen var annleis (nådens ordning/ordo salutis: kallet, opplysinga, gjenfødinga, rettferdiggjeringa, helginga, herleggjeringa); med Johan Arnt, Schriver, Pontoppidan, Brorson…. Her høyrer nåden og livet saman (katolsk). Likeeins i dei pentakostale retningane (pinsevenene), med sine erfaringar og sin entusiasme.

➢ Så her er ei hovudutfordring: Få det kristne livet tilbake i teologien, i forkynninga, i kyrkja, i praksisen!

III

Den viktigaste utfordringa er likevel det som har med synet på kyrkja å gjere; ekklesiologien. Her er det også dei største vanskane ligg for ekumenikken i dag, særleg mellom luthersk/protestantisk og katolsk. Kva er kyrkja?

-Nasjonalstaten og nasjonalkyrkja. Heile den synlege kyrkja blei utlevert til /gjekk opp i staten. Kyrkja blir noko reint åndeleg. Dertte har ført til stats-servilitet og til borgarleggjering av kyrkja. Og til nasjonalisme.

Noko som igjen har avfødt den sk ”folkekyrkja”. Romantikken (Herder): Nasjonen erstattar kyrkja som samfunn, som identitetsskapar. Ei guddomleggjering av ”folket”, rasen og kulturen. Fascistoide greier. I strid med kyrkja sin universelle, katolske karakter.
Samankobla med den kravlause nåden; Å vere med i kyrkja krev ingen ting. Ja, nettopp det at du er passiv, blir eit ekstra sterkt uttrykk for evangeliet og nåden (Sevat Lappegard, TF ved UiO).

Mest har dette å gjere med ein institusjonell, sosiologisk reaksjonsmåte: Når oppslutninga går ned, går ein langt for å tøye kriteriane for tilhøyring. Når kundane forsvinn, reduserer ein på prisane. Overlevingsmekanisme.

Dernest er det eit uttrykk for eit sterkt bekreftingsbehov. Som kyrkje og representantar for kristendomen har vi lenge vore drivne på defensiven, sida Opplysingstida. Det har vore (og er) ein aktiv og konstant politikk gjennom heile den kulturelle og etiske utviklinga: Reduksjon av kristendomens truverde og av dens plass i det offentlege romet. Fråfallet, ofte grunna i erfaring av møte med streng kristendom (prest, heim, s.dagsskule osv). Dette er i dag ein myte, men stadig effektiv. Vi har behov for å vise at Gud er god, at kyrkja er positiv, at vi ikkje er slemme og strenge.

I grunnen røpar dette ein umedviten paternalisme. Ein tenkjer: Det er vi/kyrkja som har definisjonsmakta, det er veldig viktig for folk å bli godtekne av kyrkja.Trur vi. Eigentleg ein form for snill autoritær haldning. Vi burde heller forstå situasjonen meir sakleg/nøkternt: Kyrkja er der, har si identitet, vi godtek at folk gjer andre val, vi kan informere og vegleie dei som vil finne veg, bli kristne.

Og der er vi ved poenget: Tilhøvet til kyrkja vil i dag vere avhengig av den einskildes val; interesse, kontakt, undervising/vegleiing, vedkjenning og forpliktande kristen praksis.

Då må vi også ta eit oppgjer med det som verkeleg skaper og opprettheld den blodfattige og patetisk utdaterte folkekyrkjeideen: Nemleg ein dårleg ekklesiologi, ei underlødig læte om kva kyrkja er.

Kyrkja er eit åndeleg, men synleg samfunn, med si lære, sin etikk, sine embete og tenester (hierarki), sin liturgi og sitt sakramentale liv, sin diakoni og sin misjon. Eit verkeleg samfunn, ikkje berre ein ”åndeleg storleik”. Vi har tappa kyrkja for identitet og overlate det meste til staten. Kyrkja som ein verkeleg fellesskap må gjenoppdagast.

I dette ligg at kyrkja ikkje er eit apparat eller ein organisasjon for å gje religiøs service til folk. Kyrkja er ein fellesskap kring Ordet og Sakramenta, ei forsamling, eit folk. Ekklesia, Guds folk, Guds familie. Universelt og lokalt.

NB: Ulike aktivitetar og bruk av kyrkjelege handlingar kan ikkje erstatte den synlege samlinga kring forkynninga og nattverdfeiringa på Herrens dag (og elles). Tese: Der det ikkje lenger er nokon som samlast på denne måten, er det inga kyrkje, uansett kor mange ting ein driv på med, uansett velvilje, uansett kor mange tilsette ein har.

Dette svarar også til luthersk teologi og lære: ”Kyrkja er forsamlinga av dei heilage der Evangeliet vert rett forkynt og sakramenta rett forvalta” (CA ).

Mitt spørsmål er: Korleis kan ein ha gløymt dette, i praksis? Og deretter med ein ideologiskteori som passar?

Her er mi største utfordring til den lutherske kyrkja, til DNK, i dag: Ho er i ei ekklesiologisk krise. Det gjeld sjølve synet på kva kyrkja er, men også spørsmålet om autoritet i kyrkja. Oppflisinga, subjektivismen… Det har verknad også for oppslutning og rekruttering: -Når luren gjev uklår lyd, kven samlar seg då til slag?

Folke- og statskyrkja spelar også seg sjøl i hendene på politiske makthavavarar og opinionsleiararne/fleirtalet. Krav om tilpassing, ei kyrkje som ikkje uroar, men berre bekreftar politikken, regimet, folkemeininga, livsstilen…
Ei instrumentalisering av kyrkja: Nyttig for ”verdiane”, den nasjonale kulturen, mot andre livssyn, kulturar og religionar.

Avsl:

➢ Utfordring: Finn tilbake til basen (einskap i trua, og gudstenestefeiringa, til det å byggje lokale fellesskapar). Noreg blir i dag ikkje kristna frå toppen, men frå grunnlaget i vårt eige liv.

Ekumenisk felles plattform i dag: Ta utgangspunkt i dei positive, felleskristne (katolske ) elementa. Ikkje fordi dei er vage, men fordi dei er grunnleggjande. NB

Katekisma (boda, credo, sakramenta, skriftemålet, morgon og kveldsbøn). NB: Katekisme/barnelørdom tyder ikkje ”det barnslege”, men nettopp det basale.

Gudstenesta (den tradisjonelle,fullstendige høgmessa). Ta vare på den lutherske liturgitradisjonen, som er allmenkyrkjeleg.

Lukke til!

Reklame